3 kappale, język fiński
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
3. kappale
1.
Gdzie?
To jest krzesło.
Na krześle jest torba.
Gdzie jest torba?
Ona jest na krześle.
To jest stół.
Na stole jest książka.
Gdzie jest książka?
Ona jest na stole.
To jest torba.
W torbie jest książka.
Gdzie jest książka?
Ona jest w torbie.
To jest las.
W lesie jest dom.
Gdzie jest dom?
On jest w lesie.
To miasto to Helsinki.
W Helsinkach jest duży uniwersytet.
To jest droga.
Na drodze jest mały chłopiec.
Słówka
tuoli - krzesło
kassi - torba
missä - gdzie
pöyta, pöydan - stół
talo - dom
metsä - las
tie - droga
- lla/-llä
Według pewnej miejskiej a może i wiejskiej legendy, w języku fińskim jest masa
przypadków. Zamiast się bać, zacznijmy ich wreszcie używać. Oto pierwszy z nich.
Charakteryzuje go końcówka
-lla/llä
. Zauważmy w czytance następujące słowa:
tuoli - tuolilla
pöytä - pöydällä
tie - tlellä
Dodanie końcówki
-lla/-llä
zmieniło znaczenie wyrazu. I tak poszczególne pary znaczą:
krzesło - na krześle
stół - na stole
droga - na drodze
Jak nader łatwo zauważyć, końcówka
-llä
spowodowała, że wyraz przyjął formą naszego
wyrażenia z przyimkiem na. Ano przyjął. Ten przypadek nazywali będziemy
adessiwem
.
- ssa, -ssä
I kolejna końcówka (nie za dużo tego w jednym rozdziale?) Wyrazy, w których
zastosowano tę końcówkę, to:
kassi - kassissa
metsä - metsässä
Helsinki - Helsingissä
Zanim powiem wam co to znaczy, pokombinujcie sami. Dom, las, stosunek między nimi...
Już wiecie? No jasne, końcówka
-ssä/-ssa
to nasze poczciwe
w
czy też
we
. Zatem
poszczególne wyrażenia znaczą tyle co:
w torbie, w lesie, w Helsinkach
. Przypadek ten
nosi przyjemną nazwę
inessiw
.
-ssa kontra -ssä
Dlaczego do jednych wyrazów dodajemy końcówkę z tymi śmiesznymi kropkami (to
oczy wyrazu, one patrzą na ciebie kiedy ty patrzysz na wyraz) a do innych nie? Rasizm?
Dyskryminacja? Nic z tych rzeczy. Na początku podzielmy sobie samogłoski na 3 grupy
(patrz schemat w podręczniku):
a, o, u
- i te będziemy nazywać samogłoskami tylnymi,
ä,
ö, ÿ
- to są samogłoski przednie. Łatwo je połączyć w pary:
a - ä, o - ö, u - y
. Jest jeszcze
trzecia grupa, najbardziej szemrana - samogłoski neutralne. Są tylko dwie -
e
oraz
i
.
Obie grupy nie cierpią się wzajemnie, do tego stopnia, że nigdy, za żadne skarby nie
pojawią się razem w jednym wyrazie. Albo - albo. A co na to neutralne? A im to wisi,
zachowują się jak PSL w parlamencie i idą z każdym, przy czym mają tajną koalicję z
przednimi. Ta zasada ważna jest przy dodawaniu końcówek do wyrazu. Zasada jest
następująca: Każda końcówka ma wersję przednią i tylną:
-ssa/-ssä, -lla/-llä, -ko/kö
(jeszcze pamiętacie?). Wyraz, w którym są samogłoski przednie (i oczywiście te
puszczadła z neutralnych) przyjmuje końcówkę "przednią", ten z tylnymi - tylną. Jeśli w
wyrazie są same neutralne, to na mocy tajnych porozumień spod Korvatunturi (protokół
podpisał sam święty Mikołaj) - wystąpi końcówka przednia. Patrz wyraz z czytanki tie –
tiellä
. Tę zasadę nazywamy
harmonią wokaliczną
(albo jak kto woli, harmonią
samogłosek lub samogłoskową).
Yliopisto
Pamiętacie taki wyraz? Coś się nie zgadza, prawda? Miały być tylko przednie albo tylko
tylne a tu wszystko zusammen do kupy. I jaką końcówkę tu dołożyć? Kity? Nie. Błąd w
sztuce? Może, ale kilka pokoleń przed nami. Otóż cząstka
yli
- (
nad
) jest z zupełnie innej
bajki i o ile końcówki zawsze podlegają zasadzie harmonii wokalicznej, przedrostki już
nie. To dla Fina są dwa wyrazy obok siebie. W takim przypadku (a nie jest ich wiele)
stosujemy zasadę, że końcówkę wymusza ostatni człon wyrazu złożonego. Logiczne, nie
wiem, po co to piszę.
Pöyta - pöydällä
No i się zaczęło na dobre. Niektóre wyrazy dość niechętnie przyjmują przypadki i
zmieniają się nieco. W tym rozdziale mieliśmy dwie takie pary:
Helsinki - Helsingissä
pöyta - pöydällä
Przyjęło się uważać, że wyrazy w mianowniku znajdują się na tek zwanej stopie twardej.
Nie zastanawiaj się co to znaczy, po prostu pogódź się z tym faktem. Przypadki (choć nie
tylko, ale głównie one) powodują, że wyrazom miękną stopy. I tak w inessiwie i
adessiwie występują na stopie miękkiej. To zjawisko nosi uroczą nazwę
astevaihtelu -
wymiana stóp
. W tym rozdziale mieliśmy następujące zmiany:
-
t
- na -
d
-
-
nk
- na -
ng
-
Taka zmiana nazywa się
jakościową wymianą stóp
(bo nie zmieliła się liczba głosek a
ich jakość). I jeszcze jedna bardzo ważna uwaga: do wymiany jakościowej spółgłoski
lepiej by było, aby były otoczone samogłoskami. Zauważ, że gdy pojawiła się
spółgłoska:
metsä
-
metsässa
- do wymiany nie doszło. Niewygodny świadek po prostu.
2.
To jest kościół.
Ja jestem w kościele.
To jest sklep.
Ja jestem w sklepie.
To jest koc.
Kot jest na kocu.
To jest pan Jokinen.
On jest w Turku.
To jest pani Mäkinen.
Ona jest na ulicy Parkowej.
To jest panna Virtanen.
Ona jest w kąpieli.
Słówka
kirkko, kirkon - kościół
kauppa, kaupan - sklep
matto, maton - koc
katu, kadun - ulica
puisto - park
kylpy, kylvyn - kąpiel
herra - pan
rouva - pani
neiti, - panna
kauppa - kaupassa
Przy omawianiu wymiany stóp wspomniałem, że dzieli się na ilościową i jakościową. O
jakościowej już wiecie, czas na tę drugą:
kirkko - kirkossa
kauppa - kaupassa
matto - matolla
Redukcja po prostu. Z dwóch robi się jedna. Końcówka inessiwu czy też adessiwu osłabia
wyraz tak, że ten nie daje sobie rady z dwiema takimi samymi spółgłoskami. Zawsze
dotyczy to
p, k, t
. Zauważcie, że wszystkie trzy to wybuchowe. Może to ten wybuch tak
osłabia?
Turku - Turussa
Te same spółgłoski
p t
oraz
k
inaczej zachowują się, gdy są same.
katu - kadulla
Turku - Turussa
kylpy - kylvyssä
Są to zmiany jakościowe - choć ja bym powiedział, że ten numer z k to raczej ilościówka,
w końcu było i nima. No ale podobno są zerowe spółgłoski...
3.
Tu jest mapa
Gdzie jest Finlandia?
Jest tam.
Czy to miasto to Helsinki?
Nie, Helsinki nie są tutaj. Są tu.
Tässa tuossa
Zauważcie, że wyraz
tämä
(
to
) też się odmienia przez przypadki.
Tässä
oznacza więc
w
tym
czyli, po ludzku mówiąc,
tu
.
Tuo
(
tamto
) logicznie przechodzi w
tuossa
i oznacza
tam
.
tässä tällä siellä
W sumie wszystkie oznaczają
tu
. Jednak przyjęło się, że
tässä
zawęża nieco miejsce i
oznacza
w tym punkcie
.
Tällä
odnosi się raczej do większej przestrzeni.
W lesie
- to już
będzie raczej
tällä
. Ten trzeci jest neutralny i może być używany w każdym kontekście.
4.
W jakim kraju Liisa jest tu?
W Finlandii.
W jakim mieście?
W Helsinkach.
W jakim mieście Liisa jest tu?
Ona jest w Szwecji.
W jakim mieście?
w Sztokholmie.
W jakim mieście Liisa jest tutaj?
W Oslo.
Tak. Ona jest w Oslo.
Ale Oslo nie jest krajem.
W jakim kraju?
W Norwegii.
W jakim kraju Liisa jest tutaj?
Teraz jest w Danii. To miasto to Kopenhaga.
Prawda, Liisa jest w rzeczy samej w Danii ale nie w Kopenhadze. To w Århus.
W jakim kraju Liisa jest tutaj? Tu jest w Islandii. W Reykjawiku.
Tu Liisa nie jest w Skandynawii. W jakim kraju ona jest?
Ta ulica to Newski Prospekt. To jest bardzo duża ulica w Sankt Petersburgu. Sankt
Petersburg jest starym dużym miastem w Rosji. Liisa jest w Rosji.
Słówka
Tanska - Dania
Venäjä - Rosja
Norja - Norwegia
Islanti, Islannin - Islandia
Venäjällä
Tak jak po polsku - można być w Niemczech ale na Ukrainie. Finowie mówią "Na Rosji".
To samo dotyczy niektórych miast.
Islanti - Islannissä
Kolejna wymiana stóp.
nt
zmienia się w
nn
.
Lappenranta
-
Lappenrannassa
(takie
miasto w Finlandii).
5.
Przepraszam, co to za ulica?
To jest ulica Parkowa.
Na jakiej ulicy jest poczta?
Na ulicy Muzealnej.
Dziękuję. Co to za duży dom?
To biblioteka.
Aha. Dziękuję i do widzenia!
Do widzenia!
Słówka
kirjasto - biblioteka
museo – muzeum
posti - poczta
kirjasto
Końcówka
-sto/-stö
oznacza pewną zbiorowość. I tak
kirjasto
to masa książek czyli
biblioteka. Zaraz, a jak jest księgarnia? Pomyślcie a wymyślicie. Już wiecie?
Kirjakauppa
oczywiście.
Puu
to drzewo,
puisto
to wiele drzew czyli park (to
i
to z liczby mnogiej).
Yliopisto
- pamiętacie? to zbiór wyższych (
yli
) nauk czyli uniwersytet. Ze znanych nam
wyrazów końcówkę
-sto
przyjmuje sana.
Sanasto
to masa słów czyli słownictwo.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl charloteee.keep.pl
3. kappale
1.
Gdzie?
To jest krzesło.
Na krześle jest torba.
Gdzie jest torba?
Ona jest na krześle.
To jest stół.
Na stole jest książka.
Gdzie jest książka?
Ona jest na stole.
To jest torba.
W torbie jest książka.
Gdzie jest książka?
Ona jest w torbie.
To jest las.
W lesie jest dom.
Gdzie jest dom?
On jest w lesie.
To miasto to Helsinki.
W Helsinkach jest duży uniwersytet.
To jest droga.
Na drodze jest mały chłopiec.
Słówka
tuoli - krzesło
kassi - torba
missä - gdzie
pöyta, pöydan - stół
talo - dom
metsä - las
tie - droga
- lla/-llä
Według pewnej miejskiej a może i wiejskiej legendy, w języku fińskim jest masa
przypadków. Zamiast się bać, zacznijmy ich wreszcie używać. Oto pierwszy z nich.
Charakteryzuje go końcówka
-lla/llä
. Zauważmy w czytance następujące słowa:
tuoli - tuolilla
pöytä - pöydällä
tie - tlellä
Dodanie końcówki
-lla/-llä
zmieniło znaczenie wyrazu. I tak poszczególne pary znaczą:
krzesło - na krześle
stół - na stole
droga - na drodze
Jak nader łatwo zauważyć, końcówka
-llä
spowodowała, że wyraz przyjął formą naszego
wyrażenia z przyimkiem na. Ano przyjął. Ten przypadek nazywali będziemy
adessiwem
.
- ssa, -ssä
I kolejna końcówka (nie za dużo tego w jednym rozdziale?) Wyrazy, w których
zastosowano tę końcówkę, to:
kassi - kassissa
metsä - metsässä
Helsinki - Helsingissä
Zanim powiem wam co to znaczy, pokombinujcie sami. Dom, las, stosunek między nimi...
Już wiecie? No jasne, końcówka
-ssä/-ssa
to nasze poczciwe
w
czy też
we
. Zatem
poszczególne wyrażenia znaczą tyle co:
w torbie, w lesie, w Helsinkach
. Przypadek ten
nosi przyjemną nazwę
inessiw
.
-ssa kontra -ssä
Dlaczego do jednych wyrazów dodajemy końcówkę z tymi śmiesznymi kropkami (to
oczy wyrazu, one patrzą na ciebie kiedy ty patrzysz na wyraz) a do innych nie? Rasizm?
Dyskryminacja? Nic z tych rzeczy. Na początku podzielmy sobie samogłoski na 3 grupy
(patrz schemat w podręczniku):
a, o, u
- i te będziemy nazywać samogłoskami tylnymi,
ä,
ö, ÿ
- to są samogłoski przednie. Łatwo je połączyć w pary:
a - ä, o - ö, u - y
. Jest jeszcze
trzecia grupa, najbardziej szemrana - samogłoski neutralne. Są tylko dwie -
e
oraz
i
.
Obie grupy nie cierpią się wzajemnie, do tego stopnia, że nigdy, za żadne skarby nie
pojawią się razem w jednym wyrazie. Albo - albo. A co na to neutralne? A im to wisi,
zachowują się jak PSL w parlamencie i idą z każdym, przy czym mają tajną koalicję z
przednimi. Ta zasada ważna jest przy dodawaniu końcówek do wyrazu. Zasada jest
następująca: Każda końcówka ma wersję przednią i tylną:
-ssa/-ssä, -lla/-llä, -ko/kö
(jeszcze pamiętacie?). Wyraz, w którym są samogłoski przednie (i oczywiście te
puszczadła z neutralnych) przyjmuje końcówkę "przednią", ten z tylnymi - tylną. Jeśli w
wyrazie są same neutralne, to na mocy tajnych porozumień spod Korvatunturi (protokół
podpisał sam święty Mikołaj) - wystąpi końcówka przednia. Patrz wyraz z czytanki tie –
tiellä
. Tę zasadę nazywamy
harmonią wokaliczną
(albo jak kto woli, harmonią
samogłosek lub samogłoskową).
Yliopisto
Pamiętacie taki wyraz? Coś się nie zgadza, prawda? Miały być tylko przednie albo tylko
tylne a tu wszystko zusammen do kupy. I jaką końcówkę tu dołożyć? Kity? Nie. Błąd w
sztuce? Może, ale kilka pokoleń przed nami. Otóż cząstka
yli
- (
nad
) jest z zupełnie innej
bajki i o ile końcówki zawsze podlegają zasadzie harmonii wokalicznej, przedrostki już
nie. To dla Fina są dwa wyrazy obok siebie. W takim przypadku (a nie jest ich wiele)
stosujemy zasadę, że końcówkę wymusza ostatni człon wyrazu złożonego. Logiczne, nie
wiem, po co to piszę.
Pöyta - pöydällä
No i się zaczęło na dobre. Niektóre wyrazy dość niechętnie przyjmują przypadki i
zmieniają się nieco. W tym rozdziale mieliśmy dwie takie pary:
Helsinki - Helsingissä
pöyta - pöydällä
Przyjęło się uważać, że wyrazy w mianowniku znajdują się na tek zwanej stopie twardej.
Nie zastanawiaj się co to znaczy, po prostu pogódź się z tym faktem. Przypadki (choć nie
tylko, ale głównie one) powodują, że wyrazom miękną stopy. I tak w inessiwie i
adessiwie występują na stopie miękkiej. To zjawisko nosi uroczą nazwę
astevaihtelu -
wymiana stóp
. W tym rozdziale mieliśmy następujące zmiany:
-
t
- na -
d
-
-
nk
- na -
ng
-
Taka zmiana nazywa się
jakościową wymianą stóp
(bo nie zmieliła się liczba głosek a
ich jakość). I jeszcze jedna bardzo ważna uwaga: do wymiany jakościowej spółgłoski
lepiej by było, aby były otoczone samogłoskami. Zauważ, że gdy pojawiła się
spółgłoska:
metsä
-
metsässa
- do wymiany nie doszło. Niewygodny świadek po prostu.
2.
To jest kościół.
Ja jestem w kościele.
To jest sklep.
Ja jestem w sklepie.
To jest koc.
Kot jest na kocu.
To jest pan Jokinen.
On jest w Turku.
To jest pani Mäkinen.
Ona jest na ulicy Parkowej.
To jest panna Virtanen.
Ona jest w kąpieli.
Słówka
kirkko, kirkon - kościół
kauppa, kaupan - sklep
matto, maton - koc
katu, kadun - ulica
puisto - park
kylpy, kylvyn - kąpiel
herra - pan
rouva - pani
neiti, - panna
kauppa - kaupassa
Przy omawianiu wymiany stóp wspomniałem, że dzieli się na ilościową i jakościową. O
jakościowej już wiecie, czas na tę drugą:
kirkko - kirkossa
kauppa - kaupassa
matto - matolla
Redukcja po prostu. Z dwóch robi się jedna. Końcówka inessiwu czy też adessiwu osłabia
wyraz tak, że ten nie daje sobie rady z dwiema takimi samymi spółgłoskami. Zawsze
dotyczy to
p, k, t
. Zauważcie, że wszystkie trzy to wybuchowe. Może to ten wybuch tak
osłabia?
Turku - Turussa
Te same spółgłoski
p t
oraz
k
inaczej zachowują się, gdy są same.
katu - kadulla
Turku - Turussa
kylpy - kylvyssä
Są to zmiany jakościowe - choć ja bym powiedział, że ten numer z k to raczej ilościówka,
w końcu było i nima. No ale podobno są zerowe spółgłoski...
3.
Tu jest mapa
Gdzie jest Finlandia?
Jest tam.
Czy to miasto to Helsinki?
Nie, Helsinki nie są tutaj. Są tu.
Tässa tuossa
Zauważcie, że wyraz
tämä
(
to
) też się odmienia przez przypadki.
Tässä
oznacza więc
w
tym
czyli, po ludzku mówiąc,
tu
.
Tuo
(
tamto
) logicznie przechodzi w
tuossa
i oznacza
tam
.
tässä tällä siellä
W sumie wszystkie oznaczają
tu
. Jednak przyjęło się, że
tässä
zawęża nieco miejsce i
oznacza
w tym punkcie
.
Tällä
odnosi się raczej do większej przestrzeni.
W lesie
- to już
będzie raczej
tällä
. Ten trzeci jest neutralny i może być używany w każdym kontekście.
4.
W jakim kraju Liisa jest tu?
W Finlandii.
W jakim mieście?
W Helsinkach.
W jakim mieście Liisa jest tu?
Ona jest w Szwecji.
W jakim mieście?
w Sztokholmie.
W jakim mieście Liisa jest tutaj?
W Oslo.
Tak. Ona jest w Oslo.
Ale Oslo nie jest krajem.
W jakim kraju?
W Norwegii.
W jakim kraju Liisa jest tutaj?
Teraz jest w Danii. To miasto to Kopenhaga.
Prawda, Liisa jest w rzeczy samej w Danii ale nie w Kopenhadze. To w Århus.
W jakim kraju Liisa jest tutaj? Tu jest w Islandii. W Reykjawiku.
Tu Liisa nie jest w Skandynawii. W jakim kraju ona jest?
Ta ulica to Newski Prospekt. To jest bardzo duża ulica w Sankt Petersburgu. Sankt
Petersburg jest starym dużym miastem w Rosji. Liisa jest w Rosji.
Słówka
Tanska - Dania
Venäjä - Rosja
Norja - Norwegia
Islanti, Islannin - Islandia
Venäjällä
Tak jak po polsku - można być w Niemczech ale na Ukrainie. Finowie mówią "Na Rosji".
To samo dotyczy niektórych miast.
Islanti - Islannissä
Kolejna wymiana stóp.
nt
zmienia się w
nn
.
Lappenranta
-
Lappenrannassa
(takie
miasto w Finlandii).
5.
Przepraszam, co to za ulica?
To jest ulica Parkowa.
Na jakiej ulicy jest poczta?
Na ulicy Muzealnej.
Dziękuję. Co to za duży dom?
To biblioteka.
Aha. Dziękuję i do widzenia!
Do widzenia!
Słówka
kirjasto - biblioteka
museo – muzeum
posti - poczta
kirjasto
Końcówka
-sto/-stö
oznacza pewną zbiorowość. I tak
kirjasto
to masa książek czyli
biblioteka. Zaraz, a jak jest księgarnia? Pomyślcie a wymyślicie. Już wiecie?
Kirjakauppa
oczywiście.
Puu
to drzewo,
puisto
to wiele drzew czyli park (to
i
to z liczby mnogiej).
Yliopisto
- pamiętacie? to zbiór wyższych (
yli
) nauk czyli uniwersytet. Ze znanych nam
wyrazów końcówkę
-sto
przyjmuje sana.
Sanasto
to masa słów czyli słownictwo.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]