21-Gazdulska, PRACA
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
SEMINARE
25
*
2008
*
s. 281-288
M
ONIKA
G
AZDULSKA
POSTAWY SPOŁECZE
İ
STWA
WOBEC OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNO
ĺ
CIAMI
W UJ
Ħ
CIU HISTORYCZNYM I WSPÓŁCZESNYM
WST
Ħ
P
Postawy odgrywaj
Ģ
istotn
Ģ
rol
ħ
w
Ň
yciu społecznym. To od nich w du
Ň
ej
mierze uzale
Ň
niona jest sytuacja ka
Ň
dego człowieka. Od postaw zale
Ň
y to, czy
człowiek b
ħ
dzie prawidłowo funkcjonował w
Ļ
rodowisku, rozwijał swoj
Ģ
osobo-
wo
Ļę
i kształtował umiej
ħ
tno
Ļę
komunikowania si
ħ
z otoczeniem.
Psychologia społeczna przytacza ró
Ň
ne definicje postaw, a mianowicie:
−
nawi
Ģ
zuj
Ģ
ce do koncepcji poznawczych, podkre
Ļ
laj
Ģ
ce,
Ň
e postawa to nie
okre
Ļ
lone zachowanie czy stosunek oceniaj
Ģ
cy lub emocjonalny wobec
danego przedmiotu, lecz równie
Ň
odnosz
Ģ
ce si
ħ
do niego elementy po-
znawcze;
−
odnosz
Ģ
ce si
ħ
do tradycji behawiorystycznej i psychologii uczenia si
ħ
;
nawi
Ģ
zuj
Ģ
ce do koncepcji socjologicznej, w której zwraca si
ħ
szczególn
Ģ
uwag
ħ
na stosunek emocjonalny osoby reprezentuj
Ģ
cej jak
ĢĻ
postaw
ħ
do
jej przedmiotu
1
.
Bogata literatura przedmiotu w ró
Ň
norodny sposób wyja
Ļ
nia poj
ħ
cie postaw.
Istnieje jednak jedna definicja, sformułowana przez S. Nowaka, która próbuje
pogodzi
ę
wiele sposobów rozumienia tego terminu. Autor pisze: „Postaw
Ģ
czło-
wieka wobec pewnego przedmiotu jest ogół wzgl
ħ
dnie trwałych dyspozycji do
zachowania si
ħ
wobec niego”
2
. Tak definiowana postawa podkre
Ļ
la skłonno
Ļ
ci
człowieka do zachowania si
ħ
w okre
Ļ
lony sposób wobec przedmiotów, osób, grup
społecznych, problemów, jak równie
Ň
odnosi si
ħ
do specyficznej ich oceny.
Przyjmowanie okre
Ļ
lonych postaw przez indywidualne osoby b
Ģ
d
Ņ
grupy spo-
1
Por. A. E. S
ħ
kowski,
Psychologiczne determinanty postaw wobec inwalidów
, Lublin 1994,
s. 17.
2
S. Nowak,
Teorie postaw,
Warszawa 1973, s. 23.
−
282
MONIKA GAZDULSKA
łeczne dotyczy
ę
mo
Ň
e wielu aspektów, które kształtuj
Ģ
stosunek do tych jedno-
stek, a jednocze
Ļ
nie wyznaczaj
Ģ
relacje człowiek – człowiek.
Przedmiotem postaw mo
Ň
e by
ę
zatem wszystko, co istnieje obiektywnie i su-
biektywnie. Kształtuj
Ģ
c
Ļ
wiat społeczny jednostek, grup i całych społecze
ı
stw,
postawy maj
Ģ
fundamentalne znaczenie dla
Ň
ycia codziennego ka
Ň
dego człowie-
ka. Determinuj
Ģ
w du
Ň
ym stopniu nasze reakcje na bod
Ņ
ce społeczne, uczucia,
my
Ļ
li oraz post
ħ
powanie wobec innych osób i grup
3
.
1.
A
SPEKT HISTORYCZNY
Literatura z zakresu pedagogiki specjalnej pozwala dostrzec, i
Ň
ka
Ň
de społe-
cze
ı
stwo, pocz
Ģ
wszy od wspólnot plemiennych, a
Ň
do współczesno
Ļ
ci, stawało
przed problemem niepełnosprawno
Ļ
ci i postaw „sprawnego społecze
ı
stwa” wo-
bec osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami. W dziejach my
Ļ
li o wychowaniu osób z nie-
pełnosprawno
Ļ
ciami mo
Ň
emy wyró
Ň
ni
ę
trzy okresy charakteryzuj
Ģ
ce postawy
i stosunek społecze
ı
stw wobec osób niepełnosprawnych:
I.
okres wrogo
Ļ
ci;
II.
okres lito
Ļ
ci i strachu przed osobami niepełnosprawnymi wraz z dzia-
łalno
Ļ
ci
Ģ
charytatywn
Ģ
;
okres szczegółowych bada
ı
wraz z próbami integracji, czyli wł
Ģ
cza-
nia osób niepełnosprawnych w nurt
Ň
ycia społecznego.
Mówi
Ģ
c o wrogo
Ļ
ci do osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami nale
Ň
y szczególn
Ģ
uwag
ħ
zwróci
ę
na okres wspólnot plemiennych i staro
Ň
ytno
Ļę
. Niech
ħę
tamtego
okresu do niepełnosprawnych wynikała głównie z przyj
ħ
tych norm i zasad d
ĢŇĢ
-
cych do stworzenia zdrowego i silnego społecze
ı
stwa, a było to mo
Ň
liwe, zda-
niem tamtejszych społecze
ı
stw, tylko drog
Ģ
eliminacji słabych jednostek. W tym
celu dokonywano selekcji naturalnej. Dzieci słabe i chore wyrzucano do lasów
(Grecja), zrzucano z gór (Sparta – Góra Tajgetos), topiono w rzekach (Egipt)
4
.
W pierwszych wiekach naszej ery nast
Ģ
pił zwrot w postawach społecznych
wobec osób niepełnosprawnych. Pojawiły si
ħ
pierwsze prace z zakresu wiedzy
i lecznictwa niewidomych, które przyczyniły si
ħ
do nieco innego spojrzenia na
niepełnosprawno
Ļę
5
. Wraz z chrze
Ļ
cija
ı
stwem pojawił si
ħ
okres lito
Ļ
ci, a jedno-
cze
Ļ
nie strachu przed niepełnosprawnymi. Wówczas zacz
ħ
to rozpowszechnia
ę
ide
ħ
niesienia pomocy chorym poprzez działalno
Ļę
charytatywn
Ģ
Ko
Ļ
ciołów
i innych instytucji powołanych do tego celu.
Kolejne stulecia nie przyniosły znacz
Ģ
cych zmian w postawach społecznych
wobec osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami. W poszczególnych krajach postawy wobec
III.
3
Por. G. Bohner, M. Wanke,
Postawy i zmiana postaw,
Gda
ı
sk 2004, s. 27.
4
Por. O. Lipkowski,
Pedagogika specjalna,
Warszawa 1981, s. 50.
5
Por. Z. S
ħ
kowska,
Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej,
Warszawa 2001, s. 16.
POSTAWY WOBEC OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNO
ĺ
CIAMI
283
nich był zró
Ň
nicowane, przeplatały si
ħ
lito
Ļę
i strach. Z jednej strony osoby z za-
burzeniami traktowane były z godno
Ļ
ci
Ģ
, poniewa
Ň
uwa
Ň
ano,
Ň
e maj
Ģ
nadprzyro-
dzone zdolno
Ļ
ci np. jasnowidzenia i ułatwione kontakty z Bogiem. Z drugiej za
Ļ
pojawiły si
ħ
stwierdzenia,
Ň
e s
Ģ
op
ħ
tane przez szatana. Taka sytuacja zmuszała
niepełnosprawnych do zasilania szeregów
Ň
ebraków i włócz
ħ
gów
6
.
Postaci, które przyczyniły si
ħ
do zmiany sposobu patrzenia na jednostki słab-
sze, a tym samym zapocz
Ģ
tkowały okres szczegółowych bada
ı
wraz z próbami
integracji to Jan Amos Kome
ı
ski i John Lock. Propagowali pogl
Ģ
dy mówi
Ģ
ce
o „normalnym traktowaniu” niepełnosprawnych. Za przewodni cel postawili so-
bie nauczanie osób mniej sprawnych, czego dowodem s
Ģ
słowa J. A. Kome
ı
skie-
go „Wszyscy ludzie maj
Ģ
uczy
ę
si
ħ
wszystkiego, co jest ludzkie, poniewa
Ň
s
Ģ
lud
Ņ
mi”
7
.
Istotny zwrot w postawach społecznych wobec niepełnosprawnych odegrała
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. W tym czasie powołano pierwsze za-
kłady dla osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami, zacz
ħ
to prowadzi
ę
badania, opracowy-
wa
ę
metody usprawniania, wprowadza
ę
ustawy mówi
Ģ
ce o łagodniejszym trak-
towaniu niepełnosprawnych.
W okresie mi
ħ
dzywojennym tworzono szereg szkół, instytutów, zakładów,
katedr pedagogiki specjalnej. W Polsce Maria Grzegorzewska, pionierka szkol-
nictwa specjalnego, zało
Ň
yła jeden z pierwszych na
Ļ
wiecie Pa
ı
stwowy Instytut
Pedagogiki Specjalnej (1922) i Katedr
ħ
Pedagogiki Specjalnej na Uniwersytecie
Warszawskim (1958)
8
. Rozwój pedagogiki specjalnej przyczynił si
ħ
do szczegó-
łowych bada
ı
osób niepełnosprawnych, ich usprawniania i funkcjonowania
w
Ļ
rodowisku społecznym. Równie
Ň
społecze
ı
stwo („ludzie sprawni”) dzi
ħ
ki
nauce miało mo
Ň
liwo
Ļę
szerszego spojrzenia na problem niepełnosprawno
Ļ
ci,
a jednocze
Ļ
nie zmiany swoich postaw.
Przeobra
Ň
enia polityczno-ekonomiczne zainicjowane w Polsce po 1989 r. ze-
pchn
ħ
ły osoby z niepełnosprawno
Ļ
ciami na margines
Ň
ycia społecznego. Taki
stan rzeczy przyczynił si
ħ
do cz
ħĻ
ciowej izolacji osób niepełnosprawnych, a tym
samym do negatywnych i stereotypowych zachowa
ı
społecze
ı
stwa. Sytuacja
uległa zmianie w 1991 r., kiedy to zacz
ħ
ły si
ħ
pojawia
ę
pierwsze uregulowania
prawne dotycz
Ģ
ce funkcjonowania społecznego osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami.
Zacz
ħ
ły si
ħ
tworzy
ę
organizacje zrzeszaj
Ģ
ce osoby niepełnosprawne i ich opieku-
nów, co spowodowało cz
ħ
stsze pojawianie si
ħ
ich w społecze
ı
stwie. Osoby
z niepełnosprawno
Ļ
ciami, ich problemy i trudno
Ļ
ci zacz
ħ
ły by
ę
dostrzegane
9
.
6
Por. O. Lipkowski,
Pedagogika …,
dz. cyt.,
s. 52.
7
Tam
Ň
e, s. 52.
8
Por. Z. S
ħ
kowska,
Wprowadzenie do pedagogiki …,
dz. cyt.,
s. 17.
9
Por. W. Dykcik,
Wprowadzenie w przedmiot pedagogiki specjalnej jako nauki,
w:
Pedagogi-
ka specjalna
, red. W. Dykcik, Pozna
ı
2005, s. 48.
284
MONIKA GAZDULSKA
2.
A
SPEKT WSPÓŁCZESNY
Analizuj
Ģ
c postawy społecze
ı
stw wobec osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami
w kontek
Ļ
cie historycznym nale
Ň
y zauwa
Ň
y
ę
,
Ň
e wraz z rozwojem cywilizacji
nast
Ģ
piły pewne korzystne zmiany. Postawy współczesnego społecze
ı
stwa wobec
osób niepełnosprawnych niew
Ģ
tpliwie ró
Ň
ni
Ģ
si
ħ
od historycznego podej
Ļ
cia,
niemniej jednak trudno
Ļ
ci
Ň
yciowe osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami zwi
Ģ
zane
z nastawieniami społecznymi s
Ģ
tematem nadal aktualnym. Osoby z niepełno-
sprawno
Ļ
ciami s
Ģ
obecne w
Ň
yciu społecznym, mówi si
ħ
o szeroko rozumianej
rehabilitacji, integracji społecznej i normalizacji. O prawach tych osób zacz
ħ
to
mówi
ę
w kontek
Ļ
cie praw człowieka. W rzeczywisto
Ļ
ci jednak napotykaj
Ģ
one
zbyt wiele przeszkód, by mogły w pełni z tych praw korzysta
ę
. Jedn
Ģ
z nich s
Ģ
postawy i nastawienia społecze
ı
stwa, które s
Ģ
mocno zró
Ň
nicowane.
Współcze
Ļ
nie w literaturze najcz
ħĻ
ciej wymienia si
ħ
dwie skrajne postawy,
a zarazem formy zachowania si
ħ
wobec osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami: akcepta-
cj
ħ
oraz odtr
Ģ
cenie. Postawa pozytywna (akceptuj
Ģ
ca) cechuje si
ħ
Ň
yczliwo
Ļ
ci
Ģ
,
sympati
Ģ
, uznaniem, szacunkiem i empati
Ģ
. Pojawia si
ħ
wówczas, gdy znika lub
zmniejsza si
ħ
obci
ĢŇ
enie zwi
Ģ
zane z nawi
Ģ
zywaniem kontaktu z osob
Ģ
niepełno-
sprawn
Ģ
oraz kiedy kontakt z ni
Ģ
nabiera dla danej osoby wi
ħ
kszej warto
Ļ
ci
10
.
Według J. Granofsky postawy pozytywne charakteryzuj
Ģ
si
ħ
obiektywn
Ģ
i re-
aln
Ģ
ocen
Ģ
osoby z niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
oraz pozytywnym nastawieniem po-
znawczym, a tak
Ň
e pozytywnym zachowaniem społecznym.
Obiektywna i realna ocena osoby z niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
to:
−
realna ocena wpływu niepełnosprawno
Ļ
ci na psychik
ħ
i działanie czło-
wieka,
−
realna ocena ogranicze
ı
spowodowanych niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
,
społeczna akceptacja osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami na równi z osobami
pełnosprawnymi.
Pozytywne nastawienie poznawcze wyra
Ň
a si
ħ
poprzez:
−
uznanie,
Ň
e przedmiotem poznania jest człowiek, a nie tylko jego niepeł-
nosprawno
Ļę
,
−
znajomo
Ļę
potrzeb osoby z niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
i poziomu ich zaspoko-
jenia,
−
dostrzeganie zalet i mo
Ň
liwo
Ļ
ci osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami,
−
obiektywne dostrzeganie osi
Ģ
gni
ħę
.
−
Pozytywne zachowanie społeczne oznacza:
−
odrzucanie izolacji,
10
Por. R. Ko
Ļ
cielak,
Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo,
Warszawa 1996, s. 23.
−
POSTAWY WOBEC OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNO
ĺ
CIAMI
285
−
naturalny i
Ň
yczliwy kontakt z osobami niepełnosprawnymi,
−
współ
Ň
ycie i współprac
ħ
na ró
Ň
nych polach,
−
przyznawanie osobom niepełnosprawnym prawa do uczestnictwa i peł-
nienia ról społecznych,
akceptacj
ħ
osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami i ró
Ň
ne formy integrowania ich
w społecze
ı
stwie
11
.
Postawa negatywna wyra
Ň
a si
ħ
przez nieprzychylno
Ļę
do osób niepełno-
sprawnych. Mo
Ň
na tu przytoczy
ę
takie okre
Ļ
lenia jak: unikanie, brak akceptacji,
poni
Ň
anie, pi
ħ
tnowanie itp. Ta postawa cechuje si
ħ
pojawieniem u danej osoby
obci
ĢŇ
enia psychicznego przejawiaj
Ģ
cego si
ħ
w uczuciach wywołanych trudno-
Ļ
ciami w działaniu lub cechami osobowo
Ļ
ciowymi niepełnosprawnych, a kontakt
z nimi przestaje by
ę
warto
Ļ
ciowy
12
.
Cz
ħ
sto przyczyn
Ģ
postaw negatywnych s
Ģ
stereotypy i przes
Ģ
dy. Warto wi
ħ
c
zatrzyma
ę
si
ħ
nad t
Ģ
specyficzn
Ģ
klasyfikacj
Ģ
postaw. Stereotyp okre
Ļ
lany jest
jako rozpowszechnione w okre
Ļ
lonych grupach społecznych za po
Ļ
rednictwem
j
ħ
zyka silne i trwałe przekonania ujmuj
Ģ
ce osoby czy przedmioty, których doty-
cz
Ģ
, w sposób zbytnio uproszczony i przesadny. Informacja zawarta w stereotypie
nie jest poparta do
Ļ
wiadczeniem, jej
Ņ
ródło mie
Ļ
ci si
ħ
w przekazywanych opi-
niach, pogl
Ģ
dach opartych na fałszywych przesłankach. Przes
Ģ
d i uprzedzenie
maj
Ģ
kierunek ujemny i posługuj
Ģ
si
ħ
fałszywymi lub nie w pełni prawdziwymi
informacjami, natomiast nie s
Ģ
oparte na do
Ļ
wiadczeniu jednostki, lecz zostały
przyj
ħ
te od społecze
ı
stwa jako przed-s
Ģ
dy
13
. Postrzeganie osób z niepełnospraw-
no
Ļ
ciami przez pryzmat stereotypów i przes
Ģ
dów prowadzi do ograniczenia ich w
ka
Ň
dej dziedzinie
Ň
ycia. Jednostka posiadaj
Ģ
ca cechy wyró
Ň
niaj
Ģ
ce j
Ģ
spo
Ļ
ród
innych jest pi
ħ
tnowana. Stereotypy, uprzedzenia i przes
Ģ
dy doprowadzaj
Ģ
do te-
go,
Ň
e widziane s
Ģ
tylko słabe strony np. deformacja ciała, ograniczenia fizyczne,
które przedstawiaj
Ģ
osoby z niepełnosprawno
Ļ
ciami jako bezradne, czy niesamo-
dzielne.
Według J. Granofsky postawy negatywne charakteryzuj
Ģ
uczucia lito
Ļ
ci lub
zbytniej troskliwo
Ļ
ci wobec osób niepełnosprawnych, negatywne nastawienie
poznawcze oraz negatywne nastawienie społeczne.
Uczucia lito
Ļ
ci lub zbytniej troskliwo
Ļ
ci wobec osób niepełnosprawnych
oznaczaj
Ģ
:
−
niedocenianie osoby z niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
,
−
patrzenie na osob
ħ
z niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
jako na obiekt ciekawo
Ļ
ci,
−
przypisywanie inwalidom ról o ni
Ň
szej kategorii społecznej,
11
Por. A. E. S
ħ
kowski,
Psychologiczne determinanty …,
dz. cyt., s. 25.
12
Por. R. Ko
Ļ
cielak,
Funkcjonowanie psychospołeczne …,
dz. cyt.,
s. 23.
13
Por. M. Komorska,
Sytuacja dzieci i młodzie
Ň
y niepełnosprawnej w społecze
ı
stwie polskim,
Lublin 2000, s. 18.
−
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl charloteee.keep.pl
SEMINARE
25
*
2008
*
s. 281-288
M
ONIKA
G
AZDULSKA
POSTAWY SPOŁECZE
İ
STWA
WOBEC OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNO
ĺ
CIAMI
W UJ
Ħ
CIU HISTORYCZNYM I WSPÓŁCZESNYM
WST
Ħ
P
Postawy odgrywaj
Ģ
istotn
Ģ
rol
ħ
w
Ň
yciu społecznym. To od nich w du
Ň
ej
mierze uzale
Ň
niona jest sytuacja ka
Ň
dego człowieka. Od postaw zale
Ň
y to, czy
człowiek b
ħ
dzie prawidłowo funkcjonował w
Ļ
rodowisku, rozwijał swoj
Ģ
osobo-
wo
Ļę
i kształtował umiej
ħ
tno
Ļę
komunikowania si
ħ
z otoczeniem.
Psychologia społeczna przytacza ró
Ň
ne definicje postaw, a mianowicie:
−
nawi
Ģ
zuj
Ģ
ce do koncepcji poznawczych, podkre
Ļ
laj
Ģ
ce,
Ň
e postawa to nie
okre
Ļ
lone zachowanie czy stosunek oceniaj
Ģ
cy lub emocjonalny wobec
danego przedmiotu, lecz równie
Ň
odnosz
Ģ
ce si
ħ
do niego elementy po-
znawcze;
−
odnosz
Ģ
ce si
ħ
do tradycji behawiorystycznej i psychologii uczenia si
ħ
;
nawi
Ģ
zuj
Ģ
ce do koncepcji socjologicznej, w której zwraca si
ħ
szczególn
Ģ
uwag
ħ
na stosunek emocjonalny osoby reprezentuj
Ģ
cej jak
ĢĻ
postaw
ħ
do
jej przedmiotu
1
.
Bogata literatura przedmiotu w ró
Ň
norodny sposób wyja
Ļ
nia poj
ħ
cie postaw.
Istnieje jednak jedna definicja, sformułowana przez S. Nowaka, która próbuje
pogodzi
ę
wiele sposobów rozumienia tego terminu. Autor pisze: „Postaw
Ģ
czło-
wieka wobec pewnego przedmiotu jest ogół wzgl
ħ
dnie trwałych dyspozycji do
zachowania si
ħ
wobec niego”
2
. Tak definiowana postawa podkre
Ļ
la skłonno
Ļ
ci
człowieka do zachowania si
ħ
w okre
Ļ
lony sposób wobec przedmiotów, osób, grup
społecznych, problemów, jak równie
Ň
odnosi si
ħ
do specyficznej ich oceny.
Przyjmowanie okre
Ļ
lonych postaw przez indywidualne osoby b
Ģ
d
Ņ
grupy spo-
1
Por. A. E. S
ħ
kowski,
Psychologiczne determinanty postaw wobec inwalidów
, Lublin 1994,
s. 17.
2
S. Nowak,
Teorie postaw,
Warszawa 1973, s. 23.
−
282
MONIKA GAZDULSKA
łeczne dotyczy
ę
mo
Ň
e wielu aspektów, które kształtuj
Ģ
stosunek do tych jedno-
stek, a jednocze
Ļ
nie wyznaczaj
Ģ
relacje człowiek – człowiek.
Przedmiotem postaw mo
Ň
e by
ę
zatem wszystko, co istnieje obiektywnie i su-
biektywnie. Kształtuj
Ģ
c
Ļ
wiat społeczny jednostek, grup i całych społecze
ı
stw,
postawy maj
Ģ
fundamentalne znaczenie dla
Ň
ycia codziennego ka
Ň
dego człowie-
ka. Determinuj
Ģ
w du
Ň
ym stopniu nasze reakcje na bod
Ņ
ce społeczne, uczucia,
my
Ļ
li oraz post
ħ
powanie wobec innych osób i grup
3
.
1.
A
SPEKT HISTORYCZNY
Literatura z zakresu pedagogiki specjalnej pozwala dostrzec, i
Ň
ka
Ň
de społe-
cze
ı
stwo, pocz
Ģ
wszy od wspólnot plemiennych, a
Ň
do współczesno
Ļ
ci, stawało
przed problemem niepełnosprawno
Ļ
ci i postaw „sprawnego społecze
ı
stwa” wo-
bec osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami. W dziejach my
Ļ
li o wychowaniu osób z nie-
pełnosprawno
Ļ
ciami mo
Ň
emy wyró
Ň
ni
ę
trzy okresy charakteryzuj
Ģ
ce postawy
i stosunek społecze
ı
stw wobec osób niepełnosprawnych:
I.
okres wrogo
Ļ
ci;
II.
okres lito
Ļ
ci i strachu przed osobami niepełnosprawnymi wraz z dzia-
łalno
Ļ
ci
Ģ
charytatywn
Ģ
;
okres szczegółowych bada
ı
wraz z próbami integracji, czyli wł
Ģ
cza-
nia osób niepełnosprawnych w nurt
Ň
ycia społecznego.
Mówi
Ģ
c o wrogo
Ļ
ci do osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami nale
Ň
y szczególn
Ģ
uwag
ħ
zwróci
ę
na okres wspólnot plemiennych i staro
Ň
ytno
Ļę
. Niech
ħę
tamtego
okresu do niepełnosprawnych wynikała głównie z przyj
ħ
tych norm i zasad d
ĢŇĢ
-
cych do stworzenia zdrowego i silnego społecze
ı
stwa, a było to mo
Ň
liwe, zda-
niem tamtejszych społecze
ı
stw, tylko drog
Ģ
eliminacji słabych jednostek. W tym
celu dokonywano selekcji naturalnej. Dzieci słabe i chore wyrzucano do lasów
(Grecja), zrzucano z gór (Sparta – Góra Tajgetos), topiono w rzekach (Egipt)
4
.
W pierwszych wiekach naszej ery nast
Ģ
pił zwrot w postawach społecznych
wobec osób niepełnosprawnych. Pojawiły si
ħ
pierwsze prace z zakresu wiedzy
i lecznictwa niewidomych, które przyczyniły si
ħ
do nieco innego spojrzenia na
niepełnosprawno
Ļę
5
. Wraz z chrze
Ļ
cija
ı
stwem pojawił si
ħ
okres lito
Ļ
ci, a jedno-
cze
Ļ
nie strachu przed niepełnosprawnymi. Wówczas zacz
ħ
to rozpowszechnia
ę
ide
ħ
niesienia pomocy chorym poprzez działalno
Ļę
charytatywn
Ģ
Ko
Ļ
ciołów
i innych instytucji powołanych do tego celu.
Kolejne stulecia nie przyniosły znacz
Ģ
cych zmian w postawach społecznych
wobec osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami. W poszczególnych krajach postawy wobec
III.
3
Por. G. Bohner, M. Wanke,
Postawy i zmiana postaw,
Gda
ı
sk 2004, s. 27.
4
Por. O. Lipkowski,
Pedagogika specjalna,
Warszawa 1981, s. 50.
5
Por. Z. S
ħ
kowska,
Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej,
Warszawa 2001, s. 16.
POSTAWY WOBEC OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNO
ĺ
CIAMI
283
nich był zró
Ň
nicowane, przeplatały si
ħ
lito
Ļę
i strach. Z jednej strony osoby z za-
burzeniami traktowane były z godno
Ļ
ci
Ģ
, poniewa
Ň
uwa
Ň
ano,
Ň
e maj
Ģ
nadprzyro-
dzone zdolno
Ļ
ci np. jasnowidzenia i ułatwione kontakty z Bogiem. Z drugiej za
Ļ
pojawiły si
ħ
stwierdzenia,
Ň
e s
Ģ
op
ħ
tane przez szatana. Taka sytuacja zmuszała
niepełnosprawnych do zasilania szeregów
Ň
ebraków i włócz
ħ
gów
6
.
Postaci, które przyczyniły si
ħ
do zmiany sposobu patrzenia na jednostki słab-
sze, a tym samym zapocz
Ģ
tkowały okres szczegółowych bada
ı
wraz z próbami
integracji to Jan Amos Kome
ı
ski i John Lock. Propagowali pogl
Ģ
dy mówi
Ģ
ce
o „normalnym traktowaniu” niepełnosprawnych. Za przewodni cel postawili so-
bie nauczanie osób mniej sprawnych, czego dowodem s
Ģ
słowa J. A. Kome
ı
skie-
go „Wszyscy ludzie maj
Ģ
uczy
ę
si
ħ
wszystkiego, co jest ludzkie, poniewa
Ň
s
Ģ
lud
Ņ
mi”
7
.
Istotny zwrot w postawach społecznych wobec niepełnosprawnych odegrała
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. W tym czasie powołano pierwsze za-
kłady dla osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami, zacz
ħ
to prowadzi
ę
badania, opracowy-
wa
ę
metody usprawniania, wprowadza
ę
ustawy mówi
Ģ
ce o łagodniejszym trak-
towaniu niepełnosprawnych.
W okresie mi
ħ
dzywojennym tworzono szereg szkół, instytutów, zakładów,
katedr pedagogiki specjalnej. W Polsce Maria Grzegorzewska, pionierka szkol-
nictwa specjalnego, zało
Ň
yła jeden z pierwszych na
Ļ
wiecie Pa
ı
stwowy Instytut
Pedagogiki Specjalnej (1922) i Katedr
ħ
Pedagogiki Specjalnej na Uniwersytecie
Warszawskim (1958)
8
. Rozwój pedagogiki specjalnej przyczynił si
ħ
do szczegó-
łowych bada
ı
osób niepełnosprawnych, ich usprawniania i funkcjonowania
w
Ļ
rodowisku społecznym. Równie
Ň
społecze
ı
stwo („ludzie sprawni”) dzi
ħ
ki
nauce miało mo
Ň
liwo
Ļę
szerszego spojrzenia na problem niepełnosprawno
Ļ
ci,
a jednocze
Ļ
nie zmiany swoich postaw.
Przeobra
Ň
enia polityczno-ekonomiczne zainicjowane w Polsce po 1989 r. ze-
pchn
ħ
ły osoby z niepełnosprawno
Ļ
ciami na margines
Ň
ycia społecznego. Taki
stan rzeczy przyczynił si
ħ
do cz
ħĻ
ciowej izolacji osób niepełnosprawnych, a tym
samym do negatywnych i stereotypowych zachowa
ı
społecze
ı
stwa. Sytuacja
uległa zmianie w 1991 r., kiedy to zacz
ħ
ły si
ħ
pojawia
ę
pierwsze uregulowania
prawne dotycz
Ģ
ce funkcjonowania społecznego osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami.
Zacz
ħ
ły si
ħ
tworzy
ę
organizacje zrzeszaj
Ģ
ce osoby niepełnosprawne i ich opieku-
nów, co spowodowało cz
ħ
stsze pojawianie si
ħ
ich w społecze
ı
stwie. Osoby
z niepełnosprawno
Ļ
ciami, ich problemy i trudno
Ļ
ci zacz
ħ
ły by
ę
dostrzegane
9
.
6
Por. O. Lipkowski,
Pedagogika …,
dz. cyt.,
s. 52.
7
Tam
Ň
e, s. 52.
8
Por. Z. S
ħ
kowska,
Wprowadzenie do pedagogiki …,
dz. cyt.,
s. 17.
9
Por. W. Dykcik,
Wprowadzenie w przedmiot pedagogiki specjalnej jako nauki,
w:
Pedagogi-
ka specjalna
, red. W. Dykcik, Pozna
ı
2005, s. 48.
284
MONIKA GAZDULSKA
2.
A
SPEKT WSPÓŁCZESNY
Analizuj
Ģ
c postawy społecze
ı
stw wobec osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami
w kontek
Ļ
cie historycznym nale
Ň
y zauwa
Ň
y
ę
,
Ň
e wraz z rozwojem cywilizacji
nast
Ģ
piły pewne korzystne zmiany. Postawy współczesnego społecze
ı
stwa wobec
osób niepełnosprawnych niew
Ģ
tpliwie ró
Ň
ni
Ģ
si
ħ
od historycznego podej
Ļ
cia,
niemniej jednak trudno
Ļ
ci
Ň
yciowe osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami zwi
Ģ
zane
z nastawieniami społecznymi s
Ģ
tematem nadal aktualnym. Osoby z niepełno-
sprawno
Ļ
ciami s
Ģ
obecne w
Ň
yciu społecznym, mówi si
ħ
o szeroko rozumianej
rehabilitacji, integracji społecznej i normalizacji. O prawach tych osób zacz
ħ
to
mówi
ę
w kontek
Ļ
cie praw człowieka. W rzeczywisto
Ļ
ci jednak napotykaj
Ģ
one
zbyt wiele przeszkód, by mogły w pełni z tych praw korzysta
ę
. Jedn
Ģ
z nich s
Ģ
postawy i nastawienia społecze
ı
stwa, które s
Ģ
mocno zró
Ň
nicowane.
Współcze
Ļ
nie w literaturze najcz
ħĻ
ciej wymienia si
ħ
dwie skrajne postawy,
a zarazem formy zachowania si
ħ
wobec osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami: akcepta-
cj
ħ
oraz odtr
Ģ
cenie. Postawa pozytywna (akceptuj
Ģ
ca) cechuje si
ħ
Ň
yczliwo
Ļ
ci
Ģ
,
sympati
Ģ
, uznaniem, szacunkiem i empati
Ģ
. Pojawia si
ħ
wówczas, gdy znika lub
zmniejsza si
ħ
obci
ĢŇ
enie zwi
Ģ
zane z nawi
Ģ
zywaniem kontaktu z osob
Ģ
niepełno-
sprawn
Ģ
oraz kiedy kontakt z ni
Ģ
nabiera dla danej osoby wi
ħ
kszej warto
Ļ
ci
10
.
Według J. Granofsky postawy pozytywne charakteryzuj
Ģ
si
ħ
obiektywn
Ģ
i re-
aln
Ģ
ocen
Ģ
osoby z niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
oraz pozytywnym nastawieniem po-
znawczym, a tak
Ň
e pozytywnym zachowaniem społecznym.
Obiektywna i realna ocena osoby z niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
to:
−
realna ocena wpływu niepełnosprawno
Ļ
ci na psychik
ħ
i działanie czło-
wieka,
−
realna ocena ogranicze
ı
spowodowanych niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
,
społeczna akceptacja osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami na równi z osobami
pełnosprawnymi.
Pozytywne nastawienie poznawcze wyra
Ň
a si
ħ
poprzez:
−
uznanie,
Ň
e przedmiotem poznania jest człowiek, a nie tylko jego niepeł-
nosprawno
Ļę
,
−
znajomo
Ļę
potrzeb osoby z niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
i poziomu ich zaspoko-
jenia,
−
dostrzeganie zalet i mo
Ň
liwo
Ļ
ci osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami,
−
obiektywne dostrzeganie osi
Ģ
gni
ħę
.
−
Pozytywne zachowanie społeczne oznacza:
−
odrzucanie izolacji,
10
Por. R. Ko
Ļ
cielak,
Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo,
Warszawa 1996, s. 23.
−
POSTAWY WOBEC OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNO
ĺ
CIAMI
285
−
naturalny i
Ň
yczliwy kontakt z osobami niepełnosprawnymi,
−
współ
Ň
ycie i współprac
ħ
na ró
Ň
nych polach,
−
przyznawanie osobom niepełnosprawnym prawa do uczestnictwa i peł-
nienia ról społecznych,
akceptacj
ħ
osób z niepełnosprawno
Ļ
ciami i ró
Ň
ne formy integrowania ich
w społecze
ı
stwie
11
.
Postawa negatywna wyra
Ň
a si
ħ
przez nieprzychylno
Ļę
do osób niepełno-
sprawnych. Mo
Ň
na tu przytoczy
ę
takie okre
Ļ
lenia jak: unikanie, brak akceptacji,
poni
Ň
anie, pi
ħ
tnowanie itp. Ta postawa cechuje si
ħ
pojawieniem u danej osoby
obci
ĢŇ
enia psychicznego przejawiaj
Ģ
cego si
ħ
w uczuciach wywołanych trudno-
Ļ
ciami w działaniu lub cechami osobowo
Ļ
ciowymi niepełnosprawnych, a kontakt
z nimi przestaje by
ę
warto
Ļ
ciowy
12
.
Cz
ħ
sto przyczyn
Ģ
postaw negatywnych s
Ģ
stereotypy i przes
Ģ
dy. Warto wi
ħ
c
zatrzyma
ę
si
ħ
nad t
Ģ
specyficzn
Ģ
klasyfikacj
Ģ
postaw. Stereotyp okre
Ļ
lany jest
jako rozpowszechnione w okre
Ļ
lonych grupach społecznych za po
Ļ
rednictwem
j
ħ
zyka silne i trwałe przekonania ujmuj
Ģ
ce osoby czy przedmioty, których doty-
cz
Ģ
, w sposób zbytnio uproszczony i przesadny. Informacja zawarta w stereotypie
nie jest poparta do
Ļ
wiadczeniem, jej
Ņ
ródło mie
Ļ
ci si
ħ
w przekazywanych opi-
niach, pogl
Ģ
dach opartych na fałszywych przesłankach. Przes
Ģ
d i uprzedzenie
maj
Ģ
kierunek ujemny i posługuj
Ģ
si
ħ
fałszywymi lub nie w pełni prawdziwymi
informacjami, natomiast nie s
Ģ
oparte na do
Ļ
wiadczeniu jednostki, lecz zostały
przyj
ħ
te od społecze
ı
stwa jako przed-s
Ģ
dy
13
. Postrzeganie osób z niepełnospraw-
no
Ļ
ciami przez pryzmat stereotypów i przes
Ģ
dów prowadzi do ograniczenia ich w
ka
Ň
dej dziedzinie
Ň
ycia. Jednostka posiadaj
Ģ
ca cechy wyró
Ň
niaj
Ģ
ce j
Ģ
spo
Ļ
ród
innych jest pi
ħ
tnowana. Stereotypy, uprzedzenia i przes
Ģ
dy doprowadzaj
Ģ
do te-
go,
Ň
e widziane s
Ģ
tylko słabe strony np. deformacja ciała, ograniczenia fizyczne,
które przedstawiaj
Ģ
osoby z niepełnosprawno
Ļ
ciami jako bezradne, czy niesamo-
dzielne.
Według J. Granofsky postawy negatywne charakteryzuj
Ģ
uczucia lito
Ļ
ci lub
zbytniej troskliwo
Ļ
ci wobec osób niepełnosprawnych, negatywne nastawienie
poznawcze oraz negatywne nastawienie społeczne.
Uczucia lito
Ļ
ci lub zbytniej troskliwo
Ļ
ci wobec osób niepełnosprawnych
oznaczaj
Ģ
:
−
niedocenianie osoby z niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
,
−
patrzenie na osob
ħ
z niepełnosprawno
Ļ
ci
Ģ
jako na obiekt ciekawo
Ļ
ci,
−
przypisywanie inwalidom ról o ni
Ň
szej kategorii społecznej,
11
Por. A. E. S
ħ
kowski,
Psychologiczne determinanty …,
dz. cyt., s. 25.
12
Por. R. Ko
Ļ
cielak,
Funkcjonowanie psychospołeczne …,
dz. cyt.,
s. 23.
13
Por. M. Komorska,
Sytuacja dzieci i młodzie
Ň
y niepełnosprawnej w społecze
ı
stwie polskim,
Lublin 2000, s. 18.
−
[ Pobierz całość w formacie PDF ]