229290100, pedagogika
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wielokulturowość społeczeństwa
polskiego
4
Elżbieta Krajewska-Kułak,
Cecylia Regina Łukaszuk
Wprowadzenie
Współczesne społeczeństwa europejskie nie są już jednorodnymi zbiorowościami
zarówno pod względem tożsamości, historii, aksjologii, jak i kultury. Według Czer-
niejewskiej zjawisko to można opisać w trzech wymiarach, jako: stan faktyczny
(obecność osób pochodzących z innych kultur), stan społeczny (stosunki i wzajemne
relacje ludzi odmiennych kulturowo) oraz stan polityczny (państwo, regulacje poli-
tyczno-prawne związane z kwestią wielokulturowości) [2].
Na terytorium Polski istniało i istnieje wiele grup etnicznych, religijnych, języ-
kowych oraz kulturowych. W okresie przedwojennym ponad 30% jej mieszkańców
było przedstawicielami innych narodowości. Dopiero po II wojnie światowej, po
przesunięciu granic i akcji wysiedleńczej, Polska stała się prawie zupełnie jedno-
lita narodowościowo i kulturowo. Przez długi czas społeczeństwo polskie rosło
w przeświadczeniu o istnieniu tylko jednego narodu polskiego, co doprowadziło
do niewykorzystywania potencjału różnorodności grup mniejszościowych oraz ich
asymilowania. Zjawisko wielokulturowości zaczęło być dostrzegane dopiero w roku
1989. Zwrócono wtedy uwagę na istnienie historycznych mniejszości etnicznych
i narodowych oraz napływanie tzw. nowych społeczności (uchodźcy, imigranci czy
repatrianci) [2].
Uchodźca, imigrant, repatriant
Polska z racji swojego położenia geopolitycznego w coraz większym stopniu uczest-
niczy w międzynarodowym systemie ochrony uchodźców. Wynika to ze zmian poli-
tyki wobec uchodźców w innych krajach UE (Unii Europejskiej), z międzynarodo-
wych zobowiązań Polski oraz z systematycznie wzrastającej liczby cudzoziemców
79
ubiegających się o ochronę w naszym kraju. Z jednej strony w Polsce krzyżują się
drogi migrantów i uchodźców zmierzających w różnych kierunkach, a z drugiej
–
staje się ona często docelowym miejscem schronienia [6, 10, 29, 34].
Już w średniowieczu przybyła do Polski duża grupa judaistów szukających schro-
nienia przed prześladowaniem w Europie Zachodniej. Z tego samego powodu Wiel-
kopolska w XVI wieku pełniła funkcję schronienia dla dyskryminowanych Czechów.
Także później, w XVI i XVII wieku, gdy przez Europę przetoczyła się fala wojen
religijnych, Polska stała się jednym z nielicznych ośrodków tolerancji i bezkonlik-
towego współżycia różnych kultur. Na początku XX wieku na terenie odradzającej
się Rzeczypospolitej azyl odnalazło wiele milionów wygnańców z Rosji (w wyniku
rewolucji rosyjskiej). Po upadku systemu komunistycznego Polska ponownie zaczę-
ła przyjmować coraz większą liczbę uchodźców. Pierwsza ich grupa pojawiła się już
na przełomie 1989 i 1990 r., gdy próbowali przekroczyć Bałtyk w drodze do Szwecji
(z krajów Afryki i Dalekiego Wschodu, z ogarniętych wojną Etiopii, Iraku, Syrii,
Libanu) [6, 10, 29, 34].
Uchodźcy są specyiczną grupą migrantów ze względu na zagrożenie prześla-
dowaniami oraz brak gwarancji bezpieczeństwa i ochrony ich podstawowych praw
w kraju pochodzenia. W myśl Konwencji Genewskiej z 1951 r. uchodźcą jest osoba,
„która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy,
religii, narodowości, grupy społecznej, przekonań politycznych, znajduje się poza
granicami swojego kraju, gdyż w kraju, którego jest obywatelem, nie może i nie
chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony państwa. Tylko osoby, których zdro-
wie, wolność lub życie są zagrożone, mogą ubiegać się o uznanie ich za uchodźców.
Bieda i głód nie są przyczynami stawania się uchodźcą” [9].
W Polsce od 1992 r. działa Urząd Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców
(UNHCR – the United Nations High Commissioner for Refugees), a od 2003 r.
funkcjonuje Stowarzyszenie Uchodźców RP, wspierające uchodźców oraz osoby
oczekujące na decyzję. Istnieją także polskie organizacje pozarządowe zajmujące
się bezpośrednio pomocą uchodźcom lub edukacją społeczeństwa polskiego (bu-
dowanie społeczeństwa obywatelskiego, edukacja związana z prawami człowieka
i wielokulturowością) [9, 33].
Badania przeprowadzone przez OBOP (Ośrodek Badania Opinii Publicznej)
wykazały, iż w opinii większości badanych Polaków (87%) uchodźcami są ludzie,
którzy opuścili swój kraj w obawie przed prześladowaniami, lub są to uciekinierzy
z terenu lub kraju objętego wojną (85%). Pogłębiona analiza pozwoliła na wycią-
gnięcie wniosku, iż większość Polaków nie wie dokładnie, kim są uchodźcy. Nie-
stety spora grupa osób ma na ten temat nieprawdziwe wyobrażenia. Ponad połowa
(55%) polskiego społeczeństwa uważała, że są to osoby, które opuściły swój kraj
w poszukiwaniu lepszych warunków życia, a 32% sądziło, iż w ten sposób określa
się Polaków ze Wschodu. Niewiele ponad 22% badanych nazwę tę przypisywało
wszystkim mniejszościom narodowym zamieszkałym w Polsce, a prawie 18% poję-
ciem tym określało Cyganów [21].
Niemal 36% społeczeństwa uważało, że powinno się dążyć do wysłania uchodź-
ców z powrotem do państw, z których przyjechali, a niecałe 29% było przekona-
80
nych, że należy umożliwić im osiedlenie się w Polsce na dłuższy czas. Znacznie
mniej Polaków pozwoliłoby im na stałe osiedlenie w Polsce (13%) lub wysłało ich
do innych krajów (9%). Zdania o sposobie postępowania wobec uchodźców nie mia-
ło 11% Polaków, a 2% z nich uważało, że należy ich zostawić samym sobie. Wśród
osób, które uważały, że uchodźcom powinno się pozwolić osiedlić w Polsce na dłuż-
szy czas, więcej było osób w wieku do 19 lat i w wieku 30–49 lat, osób z wyższym
wykształceniem oraz mieszkańców większych miast [21].
Od kilkunastu lat, zwłaszcza od momentu powstania Unii Europejskiej, migracje
międzynarodowe stały się zjawiskiem powszechnym i masowym. Zaczęły także do-
tyczyć Polski. Stała się ona nie tylko atrakcyjnym zarobkowo krajem, ale również
docelowym miejscem osiedlania się cudzoziemców. W polskim ustawodawstwie nie
ma specjalnie zdeiniowanego pojęcia imigrantów. Według ustawy o cudzoziemcach
imigrant jest to osoba przybywająca na teren Polski, czyli każdy, kto nie posiada
polskiego obywatelstwa. Pobyt, ochronę i sytuację prawną cudzoziemców reguluje
ustawa z 2003 r. [12, 36].
W Polsce występują wszystkie typy migracji: 1) napływ przybyszów w ramach
tzw. ruchów wahadłowych (napływ
petty trawers
) z krajów sąsiednich, głównie by-
łego ZSRR; 2) przepływ migrantów tranzytowych; 3) napływ uchodźców (głównie
z Czeczenii i krajów azjatyckich, tj. Sri Lanki, Bangladeszu, Afganistanu, Pakista-
nu); 4) imigracje „na stałe” (zarówno ze Wschodu, jak i Zachodu); 5) napływ cu-
dzoziemców w ramach ruchu wizowego oraz 6) napływ wysoko wyspecjalizowanej
kadry z Zachodu [7, 32].
Podkreślić należy, iż część cudzoziemców w Polsce nie traktuje jej jako kraju
docelowego. Liczą oni głównie na to, że uda im się wyemigrować dalej na Zachód
bądź powrócić na Wschód. W związku z tym nie starają się o karty stałego pobytu,
preferują pobyt na przedłużonej wizie, wskutek czego pozbawieni są wielu praw, np.
do bezpłatnego kształcenia dzieci. Znaczna część z nich w ogóle rezygnuje z utrzy-
mywania statusu legalnego pobytu w Polsce [7, 32].
W roku 2008 w obiektach zbiorowego zakwaterowania, w których przebywa-
li lub mogli przebywać imigranci, przeprowadzono badania „Imigranci w Polsce”.
Objęto nimi 10 242 osób, z czego ponad 55% stanowili mężczyźni. W badaniu zo-
stało wskazanych 131 krajów pochodzenia imigrantów, przy czym najczęściej była
to Ukraina (26,6%). Najliczniejszą grupą imigrantów były osoby w wieku 20–24 lat
(prawie 44%). Jako przyczynę przyjazdu do Polski wskazywali oni najczęściej na-
ukę/studia (61%). Druga co do liczebności grupa imigrantów przyjechała do Polski
w celu podjęcia pracy (
1
/
3
badanych). Ponad 65% imigrantów przebywało w Polsce
po raz pierwszy, pozostali byli już wcześniej, nawet wielokrotnie. Po raz kolejny
przybywały najczęściej osoby z Ukrainy, Białorusi, Chin, Niemiec i Kazachstanu.
Zdecydowana większość imigrantów przebywających w Polsce czasowo nie zamie-
rzała tu mieszkać na stałe. Zamiar pozostania deklarowało jedynie 18,6% migrantów,
a niecałe 5% nie wiedziało jeszcze, jak postąpi. Wykazano także, iż odsetek osób
przebywających czasowo, ale zamierzających pozostać w Polsce na stałe wzrastał
wraz z długością okresu przebywania w Polsce (prawie 26% osób przebywających
w Polsce co najmniej rok) [12].
81
Inne badanie „Sytuacja na rynku pracy migrantów i ich potomków – moduł
BAEL” (Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności) objęło 42,7 tys. osób i po-
zwoliło na wyodrębnienie kliku grup imigrantów: osoby mieszkające w Polsce na
stałe, przebywające w Polsce czasowo oraz osoby, które wyjechały z Polski. Ponad
240 tys. osób urodzonych w Polsce uznało się za potomków imigrantów (II genera-
cja imigrantów – osoby urodzone w Polsce, których przynajmniej jedno z rodziców
urodziło się za granicą). Wykazano także, iż w Polsce mieszka prawie 430 tys. osób
urodzonych w Polsce, których ojciec urodził się na dawnych terenach polskich. Co
piąta osoba twierdziła, że powróciła z zagranicy, ponieważ upłynął okres, jaki został
zaplanowany przed wyjazdem. Prawie tyle samo osób powróciło, kiedy zakończyło
kontrakt. Ponad 16% osób jako przyczynę powrotu wskazało tęsknotę za rodziną.
Około 10% osób powróciło po skończeniu pracy sezonowej, przy czym odsetek ten
był wyższy wśród osób, które uczyniły to w ostatnich pięciu latach (14%). Po ukoń-
czeniu studiów za granicą powróciło około 4% osób. Najwięcej powrotów odnoto-
wano z Niemiec, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii [12].
Repatriacja oznacza powrót do kraju ojczystego osób, które wskutek różnych
przyczyn znalazły się poza jego granicami. Zasady nabycia obywatelstwa polskiego
w drodze repatriacji, prawa repatrianta, a także zasady i tryb udzielania pomocy
repatriantom oraz ich rodzinom określa ustawa o repatriacji. Według niej repatriant
jest to osoba polskiego pochodzenia, która przybyła do Polski z ważną wizą wjazdo-
wą w celu osiedlenia się na stałe. Nabywa ona polskie obywatelstwo w momencie
przekroczenia granicy kraju, a instytucja zapraszająca (np. gmina) ma obowiązek za-
pewnić zakwaterowanie całej rodzinie i zatroszczyć się o pracę dla niego [35, 37].
Zgodnie z art. 9 ustawy wiza w celu repatriacji może być wydana osobie polskie-
go pochodzenia, która przed dniem wejścia w życie ustawy zamieszkiwała na stałe
na terytorium: Armenii, Azerbejdżanu, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżyki-
stanu, Turkmenistanu, Uzbekistanu albo azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej.
Uzasadnieniem takiego rozwiązania jest fakt, iż umowy międzynarodowe dotyczące
repatriacji, zawarte przez Polskę w latach czterdziestych, nie objęły Polaków miesz-
kających w ZSRR, którzy przed 17 września 1939 r. nie mieli obywatelstwa pol-
skiego (w tym osób deportowanych w 1936 r. z zachodniej Ukrainy do Kazachskiej
SSR) [35, 37].
Uważa się, iż polskie pochodzenie ma osoba, której co najmniej jedno z rodzi-
ców lub dziadków (albo dwoje pradziadków) było narodowości polskiej. Osoba ta
musi pielęgnować polski język, zwyczaje i tradycje. Za osobę polskiego pochodze-
nia uznana będzie również osoba wykazująca związek z polskością i deklarująca
narodowość polską oraz posiadająca w przeszłości obywatelstwo polskie (lub co
najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo obydwoje pradziadków posiadało
obywatelstwo polskie). Decyzję w tej sprawie wydaje konsul [35, 37].
W drodze repatriacji obywatelstwo polskie nabywa także niepełnoletnie dziec-
ko repatrianta. W przypadku gdy repatriantem jest tylko jedno z rodziców, dziecko
może nabyć obywatelstwo polskie jedynie za zgodą drugiego z rodziców, wyrażoną
w oświadczeniu złożonym przed konsulem. Nabycie obywatelstwa przez osobę nie-
pełnoletnią, która ukończyła 16 lat, może nastąpić jedynie za jej zgodą. Z repatriacji
82
nie mogą skorzystać osoby, które utraciły obywatelstwo polskie nabyte w drodze
repatriacji na podstawie niniejszej ustawy, repatriowały się z terytorium Polski na
podstawie umów repatriacyjnych zawartych w latach 1944–1957 przez Polskę z by-
łego ZSRR do jednego z państw będących stroną tych umów. Można także odmówić
wydania wizy repatriacyjnej osobie, która działała na szkodę podstawowych intere-
sów Polski bądź uczestniczyła w łamaniu praw człowieka [35, 37].
Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce
W Polsce mieszka wielu przedstawicieli mniejszości narodowych oraz autochto-
niczne mniejszości etniczne, niestanowiące części innych narodów, ale cechujące
się odrębnością kulturową, w tym językową, przekonaniem o wspólnocie pocho-
dzenia oraz o podobieństwie losów dziejowych, języka, wyznania i kultury. W roku
2002 przeprowadzono Narodowy Spis Powszechny, który wykazał, iż ponad 96%
ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) przyna-
leżność do innej narodowości, a 2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej
narodowości. Pojawiały się jednak zarzuty o zaniżaniu liczby osób deklarujących
inną narodowość niż polska, ponieważ spis był przeprowadzony w czasie, gdy nie
istniało jeszcze ustawowe uregulowanie deiniujące mniejszość narodową lub et-
niczną [13, 19, 31].
Białorusini.
W Polsce narodowość białoruską zadeklarowało 47,8 tys. obywateli
polskich, w tym w województwie podlaskim – 46 041, mazowieckim – 541, war-
mińsko-mazurskim – 226, lubelskim – 137, pomorskim – 117, zachodniopomorskim
– 117. Największe skupiska Białorusinów znajdują się w południowo-wschodnich
powiatach województwa podlaskiego: hajnowskim (39,1%), bielskim (19,80%),
siemiatyckim (3,46%), białostockim (3,2%) i w Białymstoku (2,53%). Na terenie
12 gmin województwa podlaskiego przedstawiciele mniejszości białoruskiej stano-
wią ponad 20% mieszkańców, w tym w czterech ponad 50%. Zdecydowana więk-
szość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefaliczne-
go Kościoła Prawosławnego. Głównymi organizacjami etnicznymi są: Białoruskie
Towarzystwo Społeczno-Kulturalne (od 1956 r.) oraz Białoruskie Zjednoczenie De-
mokratyczne (od 1990 r.). Najważniejszym czasopismem tej grupy jest tygodnik
„Niwa” (drukowany w języku białoruskim) [1, 13, 19, 29, 31].
Czesi
jest to mniejszość narodowa, do której przynależność zadeklarowało
386 obywateli polskich, w tym w województwie łódzkim – 111, śląskim – 61, dolno-
śląskim – 47, mazowieckim – 37. Pierwsza migracja czeska na tereny Polski miała
miejsce w połowie XVI wiek i związana była z prześladowaniami religijnymi. Na-
stępne fale migracji miały miejsce w pierwszej połowie XVII wieku, drugiej poło-
wie XVIII wieku i na początku XIX wieku, ta ostatnia związana była z rozwojem
przemysłu włókienniczego w Łodzi. Obecnie najwięcej osób narodowości czeskiej
mieszka w miejscowości Zelów (powiat bełchatowski, województwo łódzkie). Cze-
si mieszkający w Polsce tradycyjnie są ewangelikami [1, 13, 19, 29].
83
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl charloteee.keep.pl
Wielokulturowość społeczeństwa
polskiego
4
Elżbieta Krajewska-Kułak,
Cecylia Regina Łukaszuk
Wprowadzenie
Współczesne społeczeństwa europejskie nie są już jednorodnymi zbiorowościami
zarówno pod względem tożsamości, historii, aksjologii, jak i kultury. Według Czer-
niejewskiej zjawisko to można opisać w trzech wymiarach, jako: stan faktyczny
(obecność osób pochodzących z innych kultur), stan społeczny (stosunki i wzajemne
relacje ludzi odmiennych kulturowo) oraz stan polityczny (państwo, regulacje poli-
tyczno-prawne związane z kwestią wielokulturowości) [2].
Na terytorium Polski istniało i istnieje wiele grup etnicznych, religijnych, języ-
kowych oraz kulturowych. W okresie przedwojennym ponad 30% jej mieszkańców
było przedstawicielami innych narodowości. Dopiero po II wojnie światowej, po
przesunięciu granic i akcji wysiedleńczej, Polska stała się prawie zupełnie jedno-
lita narodowościowo i kulturowo. Przez długi czas społeczeństwo polskie rosło
w przeświadczeniu o istnieniu tylko jednego narodu polskiego, co doprowadziło
do niewykorzystywania potencjału różnorodności grup mniejszościowych oraz ich
asymilowania. Zjawisko wielokulturowości zaczęło być dostrzegane dopiero w roku
1989. Zwrócono wtedy uwagę na istnienie historycznych mniejszości etnicznych
i narodowych oraz napływanie tzw. nowych społeczności (uchodźcy, imigranci czy
repatrianci) [2].
Uchodźca, imigrant, repatriant
Polska z racji swojego położenia geopolitycznego w coraz większym stopniu uczest-
niczy w międzynarodowym systemie ochrony uchodźców. Wynika to ze zmian poli-
tyki wobec uchodźców w innych krajach UE (Unii Europejskiej), z międzynarodo-
wych zobowiązań Polski oraz z systematycznie wzrastającej liczby cudzoziemców
79
ubiegających się o ochronę w naszym kraju. Z jednej strony w Polsce krzyżują się
drogi migrantów i uchodźców zmierzających w różnych kierunkach, a z drugiej
–
staje się ona często docelowym miejscem schronienia [6, 10, 29, 34].
Już w średniowieczu przybyła do Polski duża grupa judaistów szukających schro-
nienia przed prześladowaniem w Europie Zachodniej. Z tego samego powodu Wiel-
kopolska w XVI wieku pełniła funkcję schronienia dla dyskryminowanych Czechów.
Także później, w XVI i XVII wieku, gdy przez Europę przetoczyła się fala wojen
religijnych, Polska stała się jednym z nielicznych ośrodków tolerancji i bezkonlik-
towego współżycia różnych kultur. Na początku XX wieku na terenie odradzającej
się Rzeczypospolitej azyl odnalazło wiele milionów wygnańców z Rosji (w wyniku
rewolucji rosyjskiej). Po upadku systemu komunistycznego Polska ponownie zaczę-
ła przyjmować coraz większą liczbę uchodźców. Pierwsza ich grupa pojawiła się już
na przełomie 1989 i 1990 r., gdy próbowali przekroczyć Bałtyk w drodze do Szwecji
(z krajów Afryki i Dalekiego Wschodu, z ogarniętych wojną Etiopii, Iraku, Syrii,
Libanu) [6, 10, 29, 34].
Uchodźcy są specyiczną grupą migrantów ze względu na zagrożenie prześla-
dowaniami oraz brak gwarancji bezpieczeństwa i ochrony ich podstawowych praw
w kraju pochodzenia. W myśl Konwencji Genewskiej z 1951 r. uchodźcą jest osoba,
„która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy,
religii, narodowości, grupy społecznej, przekonań politycznych, znajduje się poza
granicami swojego kraju, gdyż w kraju, którego jest obywatelem, nie może i nie
chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony państwa. Tylko osoby, których zdro-
wie, wolność lub życie są zagrożone, mogą ubiegać się o uznanie ich za uchodźców.
Bieda i głód nie są przyczynami stawania się uchodźcą” [9].
W Polsce od 1992 r. działa Urząd Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców
(UNHCR – the United Nations High Commissioner for Refugees), a od 2003 r.
funkcjonuje Stowarzyszenie Uchodźców RP, wspierające uchodźców oraz osoby
oczekujące na decyzję. Istnieją także polskie organizacje pozarządowe zajmujące
się bezpośrednio pomocą uchodźcom lub edukacją społeczeństwa polskiego (bu-
dowanie społeczeństwa obywatelskiego, edukacja związana z prawami człowieka
i wielokulturowością) [9, 33].
Badania przeprowadzone przez OBOP (Ośrodek Badania Opinii Publicznej)
wykazały, iż w opinii większości badanych Polaków (87%) uchodźcami są ludzie,
którzy opuścili swój kraj w obawie przed prześladowaniami, lub są to uciekinierzy
z terenu lub kraju objętego wojną (85%). Pogłębiona analiza pozwoliła na wycią-
gnięcie wniosku, iż większość Polaków nie wie dokładnie, kim są uchodźcy. Nie-
stety spora grupa osób ma na ten temat nieprawdziwe wyobrażenia. Ponad połowa
(55%) polskiego społeczeństwa uważała, że są to osoby, które opuściły swój kraj
w poszukiwaniu lepszych warunków życia, a 32% sądziło, iż w ten sposób określa
się Polaków ze Wschodu. Niewiele ponad 22% badanych nazwę tę przypisywało
wszystkim mniejszościom narodowym zamieszkałym w Polsce, a prawie 18% poję-
ciem tym określało Cyganów [21].
Niemal 36% społeczeństwa uważało, że powinno się dążyć do wysłania uchodź-
ców z powrotem do państw, z których przyjechali, a niecałe 29% było przekona-
80
nych, że należy umożliwić im osiedlenie się w Polsce na dłuższy czas. Znacznie
mniej Polaków pozwoliłoby im na stałe osiedlenie w Polsce (13%) lub wysłało ich
do innych krajów (9%). Zdania o sposobie postępowania wobec uchodźców nie mia-
ło 11% Polaków, a 2% z nich uważało, że należy ich zostawić samym sobie. Wśród
osób, które uważały, że uchodźcom powinno się pozwolić osiedlić w Polsce na dłuż-
szy czas, więcej było osób w wieku do 19 lat i w wieku 30–49 lat, osób z wyższym
wykształceniem oraz mieszkańców większych miast [21].
Od kilkunastu lat, zwłaszcza od momentu powstania Unii Europejskiej, migracje
międzynarodowe stały się zjawiskiem powszechnym i masowym. Zaczęły także do-
tyczyć Polski. Stała się ona nie tylko atrakcyjnym zarobkowo krajem, ale również
docelowym miejscem osiedlania się cudzoziemców. W polskim ustawodawstwie nie
ma specjalnie zdeiniowanego pojęcia imigrantów. Według ustawy o cudzoziemcach
imigrant jest to osoba przybywająca na teren Polski, czyli każdy, kto nie posiada
polskiego obywatelstwa. Pobyt, ochronę i sytuację prawną cudzoziemców reguluje
ustawa z 2003 r. [12, 36].
W Polsce występują wszystkie typy migracji: 1) napływ przybyszów w ramach
tzw. ruchów wahadłowych (napływ
petty trawers
) z krajów sąsiednich, głównie by-
łego ZSRR; 2) przepływ migrantów tranzytowych; 3) napływ uchodźców (głównie
z Czeczenii i krajów azjatyckich, tj. Sri Lanki, Bangladeszu, Afganistanu, Pakista-
nu); 4) imigracje „na stałe” (zarówno ze Wschodu, jak i Zachodu); 5) napływ cu-
dzoziemców w ramach ruchu wizowego oraz 6) napływ wysoko wyspecjalizowanej
kadry z Zachodu [7, 32].
Podkreślić należy, iż część cudzoziemców w Polsce nie traktuje jej jako kraju
docelowego. Liczą oni głównie na to, że uda im się wyemigrować dalej na Zachód
bądź powrócić na Wschód. W związku z tym nie starają się o karty stałego pobytu,
preferują pobyt na przedłużonej wizie, wskutek czego pozbawieni są wielu praw, np.
do bezpłatnego kształcenia dzieci. Znaczna część z nich w ogóle rezygnuje z utrzy-
mywania statusu legalnego pobytu w Polsce [7, 32].
W roku 2008 w obiektach zbiorowego zakwaterowania, w których przebywa-
li lub mogli przebywać imigranci, przeprowadzono badania „Imigranci w Polsce”.
Objęto nimi 10 242 osób, z czego ponad 55% stanowili mężczyźni. W badaniu zo-
stało wskazanych 131 krajów pochodzenia imigrantów, przy czym najczęściej była
to Ukraina (26,6%). Najliczniejszą grupą imigrantów były osoby w wieku 20–24 lat
(prawie 44%). Jako przyczynę przyjazdu do Polski wskazywali oni najczęściej na-
ukę/studia (61%). Druga co do liczebności grupa imigrantów przyjechała do Polski
w celu podjęcia pracy (
1
/
3
badanych). Ponad 65% imigrantów przebywało w Polsce
po raz pierwszy, pozostali byli już wcześniej, nawet wielokrotnie. Po raz kolejny
przybywały najczęściej osoby z Ukrainy, Białorusi, Chin, Niemiec i Kazachstanu.
Zdecydowana większość imigrantów przebywających w Polsce czasowo nie zamie-
rzała tu mieszkać na stałe. Zamiar pozostania deklarowało jedynie 18,6% migrantów,
a niecałe 5% nie wiedziało jeszcze, jak postąpi. Wykazano także, iż odsetek osób
przebywających czasowo, ale zamierzających pozostać w Polsce na stałe wzrastał
wraz z długością okresu przebywania w Polsce (prawie 26% osób przebywających
w Polsce co najmniej rok) [12].
81
Inne badanie „Sytuacja na rynku pracy migrantów i ich potomków – moduł
BAEL” (Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności) objęło 42,7 tys. osób i po-
zwoliło na wyodrębnienie kliku grup imigrantów: osoby mieszkające w Polsce na
stałe, przebywające w Polsce czasowo oraz osoby, które wyjechały z Polski. Ponad
240 tys. osób urodzonych w Polsce uznało się za potomków imigrantów (II genera-
cja imigrantów – osoby urodzone w Polsce, których przynajmniej jedno z rodziców
urodziło się za granicą). Wykazano także, iż w Polsce mieszka prawie 430 tys. osób
urodzonych w Polsce, których ojciec urodził się na dawnych terenach polskich. Co
piąta osoba twierdziła, że powróciła z zagranicy, ponieważ upłynął okres, jaki został
zaplanowany przed wyjazdem. Prawie tyle samo osób powróciło, kiedy zakończyło
kontrakt. Ponad 16% osób jako przyczynę powrotu wskazało tęsknotę za rodziną.
Około 10% osób powróciło po skończeniu pracy sezonowej, przy czym odsetek ten
był wyższy wśród osób, które uczyniły to w ostatnich pięciu latach (14%). Po ukoń-
czeniu studiów za granicą powróciło około 4% osób. Najwięcej powrotów odnoto-
wano z Niemiec, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii [12].
Repatriacja oznacza powrót do kraju ojczystego osób, które wskutek różnych
przyczyn znalazły się poza jego granicami. Zasady nabycia obywatelstwa polskiego
w drodze repatriacji, prawa repatrianta, a także zasady i tryb udzielania pomocy
repatriantom oraz ich rodzinom określa ustawa o repatriacji. Według niej repatriant
jest to osoba polskiego pochodzenia, która przybyła do Polski z ważną wizą wjazdo-
wą w celu osiedlenia się na stałe. Nabywa ona polskie obywatelstwo w momencie
przekroczenia granicy kraju, a instytucja zapraszająca (np. gmina) ma obowiązek za-
pewnić zakwaterowanie całej rodzinie i zatroszczyć się o pracę dla niego [35, 37].
Zgodnie z art. 9 ustawy wiza w celu repatriacji może być wydana osobie polskie-
go pochodzenia, która przed dniem wejścia w życie ustawy zamieszkiwała na stałe
na terytorium: Armenii, Azerbejdżanu, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżyki-
stanu, Turkmenistanu, Uzbekistanu albo azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej.
Uzasadnieniem takiego rozwiązania jest fakt, iż umowy międzynarodowe dotyczące
repatriacji, zawarte przez Polskę w latach czterdziestych, nie objęły Polaków miesz-
kających w ZSRR, którzy przed 17 września 1939 r. nie mieli obywatelstwa pol-
skiego (w tym osób deportowanych w 1936 r. z zachodniej Ukrainy do Kazachskiej
SSR) [35, 37].
Uważa się, iż polskie pochodzenie ma osoba, której co najmniej jedno z rodzi-
ców lub dziadków (albo dwoje pradziadków) było narodowości polskiej. Osoba ta
musi pielęgnować polski język, zwyczaje i tradycje. Za osobę polskiego pochodze-
nia uznana będzie również osoba wykazująca związek z polskością i deklarująca
narodowość polską oraz posiadająca w przeszłości obywatelstwo polskie (lub co
najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo obydwoje pradziadków posiadało
obywatelstwo polskie). Decyzję w tej sprawie wydaje konsul [35, 37].
W drodze repatriacji obywatelstwo polskie nabywa także niepełnoletnie dziec-
ko repatrianta. W przypadku gdy repatriantem jest tylko jedno z rodziców, dziecko
może nabyć obywatelstwo polskie jedynie za zgodą drugiego z rodziców, wyrażoną
w oświadczeniu złożonym przed konsulem. Nabycie obywatelstwa przez osobę nie-
pełnoletnią, która ukończyła 16 lat, może nastąpić jedynie za jej zgodą. Z repatriacji
82
nie mogą skorzystać osoby, które utraciły obywatelstwo polskie nabyte w drodze
repatriacji na podstawie niniejszej ustawy, repatriowały się z terytorium Polski na
podstawie umów repatriacyjnych zawartych w latach 1944–1957 przez Polskę z by-
łego ZSRR do jednego z państw będących stroną tych umów. Można także odmówić
wydania wizy repatriacyjnej osobie, która działała na szkodę podstawowych intere-
sów Polski bądź uczestniczyła w łamaniu praw człowieka [35, 37].
Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce
W Polsce mieszka wielu przedstawicieli mniejszości narodowych oraz autochto-
niczne mniejszości etniczne, niestanowiące części innych narodów, ale cechujące
się odrębnością kulturową, w tym językową, przekonaniem o wspólnocie pocho-
dzenia oraz o podobieństwie losów dziejowych, języka, wyznania i kultury. W roku
2002 przeprowadzono Narodowy Spis Powszechny, który wykazał, iż ponad 96%
ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) przyna-
leżność do innej narodowości, a 2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej
narodowości. Pojawiały się jednak zarzuty o zaniżaniu liczby osób deklarujących
inną narodowość niż polska, ponieważ spis był przeprowadzony w czasie, gdy nie
istniało jeszcze ustawowe uregulowanie deiniujące mniejszość narodową lub et-
niczną [13, 19, 31].
Białorusini.
W Polsce narodowość białoruską zadeklarowało 47,8 tys. obywateli
polskich, w tym w województwie podlaskim – 46 041, mazowieckim – 541, war-
mińsko-mazurskim – 226, lubelskim – 137, pomorskim – 117, zachodniopomorskim
– 117. Największe skupiska Białorusinów znajdują się w południowo-wschodnich
powiatach województwa podlaskiego: hajnowskim (39,1%), bielskim (19,80%),
siemiatyckim (3,46%), białostockim (3,2%) i w Białymstoku (2,53%). Na terenie
12 gmin województwa podlaskiego przedstawiciele mniejszości białoruskiej stano-
wią ponad 20% mieszkańców, w tym w czterech ponad 50%. Zdecydowana więk-
szość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefaliczne-
go Kościoła Prawosławnego. Głównymi organizacjami etnicznymi są: Białoruskie
Towarzystwo Społeczno-Kulturalne (od 1956 r.) oraz Białoruskie Zjednoczenie De-
mokratyczne (od 1990 r.). Najważniejszym czasopismem tej grupy jest tygodnik
„Niwa” (drukowany w języku białoruskim) [1, 13, 19, 29, 31].
Czesi
jest to mniejszość narodowa, do której przynależność zadeklarowało
386 obywateli polskich, w tym w województwie łódzkim – 111, śląskim – 61, dolno-
śląskim – 47, mazowieckim – 37. Pierwsza migracja czeska na tereny Polski miała
miejsce w połowie XVI wiek i związana była z prześladowaniami religijnymi. Na-
stępne fale migracji miały miejsce w pierwszej połowie XVII wieku, drugiej poło-
wie XVIII wieku i na początku XIX wieku, ta ostatnia związana była z rozwojem
przemysłu włókienniczego w Łodzi. Obecnie najwięcej osób narodowości czeskiej
mieszka w miejscowości Zelów (powiat bełchatowski, województwo łódzkie). Cze-
si mieszkający w Polsce tradycyjnie są ewangelikami [1, 13, 19, 29].
83
[ Pobierz całość w formacie PDF ]