3 — kopia, profilaktyka raka piersi i raka szyjki macicy, bibliografia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
1
Ginekologiczno-Po³o¿niczy Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
Pañstwowa Wy¿sza Szko³a Zawodowa im. Prezydenta Stanis³awa Wojciechowskiego w Kaliszu
w Kairze w 1994 r. deklaracja zobo-
wi¹zuje wszystkich sygnatariuszy
(179 pañstw, w tym równie¿ Polskê)
do osi¹gniêcia trzech istotnych celów
dotycz¹cych prokreacji w ci¹gu 20 lat:
• zmniejszenia umieralnoœci matek,
niemowl¹t i dzieci,
• zapewnienia powszechnego dostêpu
do edukacji, szczególnie dziewczê-
tom,
• us³ugi w sferze ochrony zdrowia
prokreacyjnego.
Przyjêta deklaracja nie obowi¹zuje,
niestety, w praktyce, a w omawianym
zakresie postêp jest potrzebny natych-
miast.
Kobiety to indywidualnoœci. Nie-
którzy uwa¿aj¹, ¿e pod ka¿dym
wzglêdem s¹ one najwspanialsze, je-
dyne, niepowtarzalne. Nale¿y przeto
w pe³ni uszanowaæ godnoœæ cz³owie-
ka, kobiety – pacjentki. Nie mo¿na
ograniczaæ siê tylko do twórczego
myœlenia, konieczne jest równie¿
twórcze dzia³anie. Nale¿y pamiêtaæ,
¿e leczy siê cz³owieka – zbyt czêsto
lekarz s¹dzi, ¿e prowadzi terapiê raka
– nie leczy przecie¿ nowotworu, ale
kobietê. Ponosi on wiêc odpowie-
dzialnoϾ za rodzaj i efekt pomocy,
ale te¿ za odmówienie porady.
Zdrowie kobiet
Tadeusz Pisarski
1
, Magdalena Pisarska-Krawczyk
2
,
Dariusz Samulak
2
W opracowaniu tym omówiono
w skrócie zasadnicze zagadnienia
w opiece medycznej:
1. Kobieta – nasza pacjentka.
2. Pojêcie zdrowia, w tym równie¿
zdrowia w okresie prokreacyjnym.
3. Zalecenia – uchwa³y:
• Konstytucji Rzeczypospolitej Pol-
skiej,
• Unii Europejskiej.
4. Edukacja medyczna:
• podstawowe dzia³ania medyczne,
• pracowników ochrony zdrowia
i spo³eczeñstwa.
bowanie powszechne, ale na takie ¿y-
cie trzeba zapracowaæ. Uwa¿a siê, ¿e
oprócz
zachowania prozdrowotnego
,
spo¿ywania zdrowej ¿ywnoœci, ko-
nieczna jest du¿a aktywnoœæ, g³ównie
fizyczna, lecz nie zawadzi równie¿
w³aœciwe nastawienie psychiczne
i seksualnoœæ. W ocenie autorów ni-
niejszego opracowania istotna jest
równie¿ dobra organizacja pracy, wy-
si³ku, wypoczynku, odpowiednia d³u-
goœæ snu. Wskazany jest krótki odpo-
czynek ka¿dego dnia, oraz d³u¿sze
– raz b¹dŸ dwa razy w roku.
Staroœæ jest piêkna, a opinie, jakie
wyg³aszane s¹ na jej temat we wspó³-
czesnym œwiecie, czêsto wprawiaj¹
starszych ludzi w zak³opotanie i two-
rz¹ z³¹ atmosferê. Czuj¹ siê oni niekie-
dy wykluczeni ze spo³eczeñstwa.
Wci¹¿ zadaje siê pytania: kto zarobi
na nasz¹ staroœæ, kto nas utrzyma
na emeryturze? Obawy te s¹ – zda-
niem autorów – nieuzasadnione. Ka¿-
dy pracuj¹cy zgodnie z mo¿liwoœciami
zarobi sam na siebie. Wa¿ne jest samo-
poczucie, pozytywne myœlenie i pozy-
tywne dzia³anie. Piêkno nie ma wieku!
Kilka uwag o zdrowiu kobiet
O kobietach napisano wiele ksi¹¿ek
i artyku³ów. W raporcie
Zdrowie ko-
biet w wieku prokreacyjnym 15–49 lat
prof. Tomasz Niemiec z Instytutu Mat-
ki i Dziecka w Warszawie przedstawia
wiele interesuj¹cych zagadnieñ.
Zdrowie to stan dobrego samopo-
czucia w aspekcie psychicznym, spo-
³ecznym i fizycznym, a nie wy³¹cznie
brak choroby we wszystkich aspek-
tach ¿ycia.
Definicja przyjêta przez Œwiatow¹
Organizacjê Zdrowia ma obowi¹zy-
waæ we wszystkich krajach ratyfikuj¹-
cych ten dokument. Niestety, nie za-
wsze tak jest. Niep³odnoœæ ma³¿eñska
uznawana przez wiele krajów za cho-
robê spo³eczn¹ – w Polsce ni¹ nie jest.
Europejska Karta Praw Cz³owieka
Pacjent ma prawo do:
1) profilaktyki,
2) dostêpu do opieki medycznej,
3) informacji,
4) wyra¿enia zgody,
5) wolnego wyboru
6) prywatnoœci i poufnoœci,
7) poszanowania swojego czasu,
8) przestrzegania norm jakoœciowych,
9) bezpieczeñstwa,
10) innowacji,
11) unikania niepotrzebnego cierpie-
nia i bólu,
12) leczenia dostosowanego do
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Artyku³ 68 Konstytucji g³osi, ¿e:
1. Ka¿dy ma prawo do ochrony zdro-
wia.
2. Obywatelom, niezale¿nie od ich sy-
tuacji materialnej, w³adze publicz-
ne zapewniaj¹ równy dostêp
do œwiadczeñ opieki zdrowotnej fi-
nansowanej ze œrodków publicz-
nych. Warunki i zakres udzielania
œwiadczeñ okreœla ustawa.
W praktyce jednak stale trwaj¹ re-
formy, niestety, rzadko poprawiaj¹
one sytuacjê.
po-
trzeb,
13) za¿aleñ,
14) rekompensaty.
Zdrowe ¿ycie, zdrowa ¿ywnoœæ
Okreœlenia te nale¿y uznaæ za has³a,
choæ bardzo wa¿ne, jednak nieprecy-
zyjne, nie wiadomo bowiem dok³ad-
nie, co oznaczaj¹ w praktyce. Nale¿y
pamiêtaæ, ¿e wszyscy jesteœmy podob-
ni, jednak ka¿dy jest inny, ca³kowicie
odmienny. Powszechnie panuje opi-
nia, ¿e ¿ycia nie mo¿na zaplanowaæ.
Oczywiœcie – dotyczy to szczegó³ów,
jak równie¿ jego jakoœci i d³ugoœci.
Coraz wiêcej ludzi chce ¿yæ d³u-
go, zdrowo, godnie. Jest to zapotrze-
Prawa i obowi¹zki pacjenta
Doœæ czêsto spotyka siê w placów-
kach ochrony zdrowia rozmaite regu-
laminy dotycz¹ce praw i obowi¹zków
pacjenta. Nie tylko s¹ one trudno do-
stêpne, ale przewa¿nie dotycz¹ obo-
wi¹zków. Co do praw – sprawa jest
trudniejsza.
Kilka uwag o zdrowiu kobiet
Przyjêta na Miêdzynarodowej Kon-
ferencji na Rzecz Ludnoœci Rozwoju
Kobiety
Ka¿da kobieta mo¿e byæ nasz¹ pa-
cjentk¹. Kobiety s¹ podstawow¹ jed-
36
GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA
nostk¹ w rodzinie i spo³eczeñstwie
i ich rol¹ jest podtrzymywanie gatun-
ku ludzkiego.
Dlaczego zatem pomoc jest niepe³-
na?
Wiele jest zachowañ kobiet i okre-
œleñ odnosz¹cych siê do ró¿nych
sytuacji ¿yciowych, w których kobieta
podejmuje ró¿ne role: p³ód, noworo-
dek, dziecko, nastolatka, panna, ¿ona,
matka, konkubina, synowa, teœciowa,
ciê¿arna, rodz¹ca, po³o¿nica, karmi¹-
ca, babcia, feministka, lesbijka, prosty-
tutka, alkoholiczka, narkomanka. Ko-
bieta mo¿e byæ: samotna,
rozwiedziona, m¹dra, bogata, biedna,
³adna, czysta, ponêtna, zadbana.
WartoϾ kobiet w zestawieniu z ich
traktowaniem bywa skojarzeniem
zaskakuj¹cym:
• traktowanie instrumentalne,
• podstawowa jednostka w rodzinie:
¿ona, matka, tak¿e w
spo³eczeñ-
stwie,
• podtrzymywanie gatunku ludzkiego,
• rak szyjki macicy –
choroba matek
,
• rak szyjki macicy – wczesne wspó³-
¿ycie seksualne,
• kobiety mieszkaj¹ce na wsi,
• dyskryminacja polskich kobiet,
• prostytucja, handel ludzkim towarem,
• molestowanie seksualne, gwa³ty, ka-
zirodztwo,
• ni¿sze pensje, mniej stanowisk kie-
rowniczych.
Ocena kobiety jest bardzo trudna,
stosuje siê ró¿ne kryteria.
Pomocne s¹:
• wszechstronna wiedza (medyczna
i ogólna),
• umiejêtnoœæ rozmawiania, przeko-
nywania,
• pamiêæ, ¿e wszystkie s¹ równe,
a ka¿da inna,
• umiejêtnoœæ uspokojenia, informo-
wanie, ale niewywo³ywanie strachu,
• umiejêtnoœæ s³uchania, a nie przema-
wiania (widzieæ, a nie tylko ogl¹daæ),
• nale¿ny szacunek i zachowanie god-
noœci,
• umiejêtnoœæ kochania, pieszczenia,
• kontakt przez rozmowê.
Jakoœæ ¿ycia polskich kobiet
Jakoœæ ¿ycia polskich kobiet,
szczególnie mieszkaj¹cych na wsi,
jest znacznie gorsza ni¿ w innych kra-
jach, a nawet w du¿ych miastach. Po-
wszechny poziom opieki zdrowotnej
w Polsce nie gwarantuje kobietom po-
prawy tej jakoœci.
Niestety, nasze kobiety s¹ dyskry-
minowane, czêsto spotyka je molesto-
GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA
37
wanie seksualne, a nawet s¹ ofiarami
handlarzy ¿ywym towarem. Czêsty
jest
mobbing
.
Zdrowie kobiet
– tu te¿ stosuje siê
ró¿ne pojêcia:
• dobre samopoczucie wynika z do-
brego wygl¹du,
• jak ciê widz¹, tak ciê pisz¹,
• kobieta smaku –
• hormonalna terapia zastêpcza (HTZ)
(dyskusyjne!),
• antykoncepcja,
• du¿a liczba porodów, szczególnie
w m³odym wieku,
• czêsta zmiana partnerów seksual-
nych,
• z³a higiena osobista a szczególnie
¿ycia p³ciowego,
• zaka¿enia wirusem brodowczaka
HPV,
• zaka¿enie wirusem opryszczki
p³ciowej HSV2,
• dzia³anie estrogenów (szczególnie stil-
bestrolu w okresie ¿ycia p³ciowego),
• napromienianie.
• infekcje wirusowe, w tym brodaw-
czakiem (HPV),
• z³e warunki socjoekonomiczne,
• niski poziom higieny osobistej i sek-
sualnej,
• palenie tytoniu,
• wystêpowanie rodzinne,
• d³ugotrwa³a antykoncepcja hormo-
nalna (dyskusyjne).
Magda Gessler
–
malarka, z
gotowania uczyni³a
ideologiê,
• m³odzi s¹ inni ni¿ ich ojcowie i matki,
• zmiany stylu ¿ycia – zysk bez wyzy-
sku,
• wszystkie s¹ podobne, lecz ka¿da
jest inna,
• staroœæ jest piêkna.
Czynniki zagro¿enia nowotworami piersi:
• obci¹¿enia genetyczne,
• wysoki status socjoekonomiczny,
• dieta,
• wiek powy¿ej 45–50 lat,
• wczesna pierwsza miesi¹czka,
• hormonalna terapia zastêpcza (dys-
kusyjne),
• antykoncepcja hormonalna,
• poronienia, niemo¿noœæ donoszenia
ci¹¿y,
• póŸna menopauza,
• pierwsza ci¹¿a po 35. roku ¿ycia.
Profilaktyka pierwotna
Profilaktyka pierwotna to takie
dzia³ania, które pozwol¹ na eliminacjê
zidentyfikowanych czynników zwi¹za-
nych z nowotworami (kancerogeneza).
Nale¿¹ do nich:
• w³aœciwe zachowania prozdrowotne
(szeroko pojêta oœwiata),
• unikanie czynników szkodliwych:
fizycznych, chemicznych, biologicz-
nych,
• unikanie chorób przenoszonych dro-
g¹ p³ciow¹.
Edukacja zdrowotna
Edukacja zdrowotna spo³eczeñstwa
– zadanie to jest trudniejsze ni¿ pro-
wadzenie na ró¿nym poziomie adep-
tów opieki medycznej w po³o¿nictwie
i ginekologii.
Konieczne jest dobre przygotowa-
nie takiego programu, aby by³ prosty
i w pe³ni zrozumia³y, dlatego w strate-
gii tego przedsiêwziêcia nale¿y
uwzglêdniæ szerokie ujêcie przede
wszystkim dla kobiet, w tym nawet
bardzo m³odych dziewcz¹t.
Czynniki zagro¿enia nowotworami jajników:
• u kobiet, które nie rodzi³y,
• poronienia (czêste),
• stany zapalne w miednicy mniejszej,
• genetyczne – wywiad rodzinny.
Czynniki zagro¿enia nowotworami trzonu
(endometrium) macicy:
• hormonalna terapia zastêpcza (dys-
kusyjne),
• u kobiet, które nie rodzi³y,
• oty³oœæ,
• trwa³e metaboliczne zaburzenia
czynnoœci w¹troby,
• cukrzyca,
• nadciœnienie,
• wczesna pierwsza miesi¹czka,
• napromienienie miednicy,
• póŸna menopauza (po 52. roku ¿ycia).
Profilaktyka okazjonalna (prawie nieskuteczna):
• badania cytologiczno-ginekologicz-
ne w gabinetach i u kobiet hospitali-
zowanych (ró¿nego rodzaju),
• badania cytologiczno-ginekologicz-
ne u kobiet z ró¿nymi objawami ze
strony patologii narz¹dów p³cio-
wych,
• inne badania okazjonalne (akcje, za-
k³ady pracy),
• badania przesiewowe, tzw. skrynin-
gowe.
Ocena zdrowia kobiet
Ocena zdrowia kobiet to bardzo
trudne zadanie. Istnieje wiele sposo-
bów, by oceny tej dokonaæ, ale ¿aden
nie jest satysfakcjonuj¹cy:
• samoocena,
• badanie czynników negatywnych,
• niepe³nosprawnoœæ,
• uszkodzenia cia³a,
• kalectwo, œmieræ.
Nieprawdziwe opinie o kobietach (g³upie!)
D³ugie w³osy – krótki rozum
Myœlenie macic¹, myœlenie jajnikami
Praca hormonalna
Szybko zdradza
Znamy wiele innych, tak¿e bardzo
brzydkich.
Odpowiednie warunki w³aœciwego
dzia³ania w zakresie badañ profilaktycznych:
• ³atwa dostêpnoœæ, szczególnie piersi
i szyjki macicy,
• dobrze poznane, opracowane i bez-
pieczne metody dzia³ania,
• wzglêdnie dobrze poznane procesy
patologiczne, dobra znajomoϾ pro-
cesów kancerogenezy,
• bardzo z³e wskaŸniki dotychczaso-
wych wyników badañ diagnostycz-
nych.
Badania wykonywane w celu ustalenia
prawid³owego rozpoznania
W ramach dzia³añ profilaktycz-
nych jest prowadzona diagnostyka:
• ultrasonograficzna,
• kolposkopowa,
• mammograficzna,
• patomorfologiczna,
• densytometryczna,
• bakteriologiczna,
• wirusologiczna,
• genetyczna.
Czynniki zagro¿enia nowotworami
narz¹dów p³ciowych kobiet
• p³eæ,
• wiek,
• historia rodzinna,
• pierwsza ci¹¿a,
• póŸna menopauza,
• pierwsze krwawienie miesi¹czkowe,
• czynnik rasowy,
• sytuacja ekonomiczna,
• sytuacja spo³eczna,
• nadwaga, oty³oœæ,
Czynniki zagro¿enia nowotworami
szyjki macicy:
• wczesne rozpoczêcie wspó³¿ycia
p³ciowego,
• du¿a liczba partnerów seksualnych,
• du¿a liczba porodów,
Nadwaga, oty³oœæ
Uwarunkowania genetyczne:
• 60–65% dzieci oty³ych – gdy rodzi-
ce s¹ otyli,
• 50% dzieci oty³ych – gdy jedno z ro-
dziców jest oty³e,
38
GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA
Wspó³czesne po³o¿nictwo i ginekologia
Bardzo trudna i z³o¿ona dyscyplina
medyczna.
Wymaga globalnej wiedzy i umie-
jêtnoœci do odpowiedniego nauczania.
Bardzo trudne i istotne dla poprawnego
funkcjonowania ca³ej specjalizacji,
szczególnie w praktyce, informacje
wymagaj¹ od nauczycieli szczegól-
nych talentów, doœwiadczenia i cierpli-
woœci, odpornoœci i uporu. Zestawienie
tych cech jest rzadkie, zw³aszcza je¿eli
dodamy jeszcze uczciwoϾ.
• w rodzinach szczup³ych – tylko
u 9% dzieci stwierdza siê oty³oœæ.
Oty³oœæ u doros³ych wi¹¿e siê z na-
stêpuj¹cymi zagro¿eniami:
• cukrzyc¹ typu 2,
• nadciœnieniem têtniczym,
• chorob¹ niedokrwienn¹ serca,
• nowotworami z³oœliwymi u kobiet
(rak szyjki macicy, rak trzonu maci-
cy, rak jajników),
• nowotworami z³oœliwymi u mê¿czyzn
(rak prostaty, rak jelita grubego).
Poza wiedz¹ i umiejêtnoœciami
powinno ich cechowaæ odpowiednie
zachowanie, spokój, umiejêtnoœæ wy-
gospodarowania czasu dla studen-
tów – wiadomo, ¿e stale siê wszyscy
spiesz¹.
Nauka zawodu przy mistrzu to rze-
mios³o, mo¿e byæ nawet artystyczne,
bardzo ³adne i przydatne, ale bez na-
ukowej podstawy. Uczymy siê nie tylko
z ksi¹¿ek, ale i z ¿ycia. Nauczanie my-
œlenia medycznego, kszta³towanie w³a-
œciwej œwiadomoœci odbywa siê przez
w³aœciwe studiowanie. Nie mo¿na na-
uczyæ siê, posi¹œæ wiedzê na 50 lat,
a nawet na 20, ze wzglêdu na postêp,
tak¿e w po³o¿nictwie i ginekologii – za-
równo wiedzy, jak i umiejêtnoœci. No-
we odkrycia, lepsze poznanie przyczyn
i nastêpstw zjawisk patologicznych
oraz postêp biologiczny i techniczny
wymuszaj¹ ci¹g³e dokszta³canie.
Oty³oœæ kobiet w krajach
Unii Europejskiej
Ze wszystkich pañstw Unii Euro-
pejskiej Niemcy s¹ krajem o najwiêk-
szej liczbie osób oty³ych. Prawie 59%
niemieckich kobiet cierpi na nadwagê
lub wrêcz chorobliw¹ oty³oœæ – wyni-
ka z raportu Miêdzynarodowego To-
warzystwa Badañ nad Oty³oœci¹ (IA-
SO). Drugie miejsce za Niemkami
zajmuj¹ Brytyjki (58,5%). Za nimi
plasuj¹ siê Czeszki (57,6%). Polki,
z których 47,6% jest oty³ych, zajmu-
j¹ 13. miejsce.
Podstawowe dzia³ania medyczne
Równie¿ w po³o¿nictwie i gineko-
logii maj¹ znaczenie:
• dobra organizacja pomocy medycz-
nej – opieki nad kobiet¹ w zakresie
po³o¿nictwa i ginekologii,
• aktywne prowadzenie badañ profi-
laktycznych,
• rozpoznanie zdrowia b¹dŸ choroby
u kobiet,
• precyzyjne ustalenie procesu tera-
peutycznego,
• przekazanie informacji o stanie
zdrowia pacjentce lub jej rodzinie,
szczególnie po zakoñczonej hospita-
lizacji,
• pielêgnowanie (po³o¿ne, pielêgniarki),
• rehabilitacja (zajêcia prozdrowotne),
• kontrola ca³oœci dzia³ania (po opera-
cji, po leczeniu).
Poznanie prawdy (nieznanego)
Naszym obowi¹zkiem jest ukazywa-
nie koniecznoœci studiowania na przy-
sz³oœæ i to zarówno tê najbli¿sz¹, jak
i najdalsz¹.
Nadwaga, oty³oœæ
W naszym kraju w ci¹gu ostatnich
lat wyraŸnie wzros³a równie¿ liczba
ludzi oty³ych. Czêstoœæ wystêpowania
nadwagi i oty³oœci jest znaczna.
Szczególnie niepokoi fakt, ¿e dotyczy
to równie¿ m³odzie¿y.
Wzrost masy cia³a prowadzi do ogra-
niczenia czynnoœci cz³owieka, utrudnio-
ne jest funkcjonowanie, zwiêksza siê
liczba zachorowañ i œmiertelnoœæ.
Potrafiê dostrzec ogólny zarys praw-
dy, jeszcze zanim znajdê na ni¹ dowody.
Denis Diderot
Wiara w coœ, co nie mo¿e byæ,
(
jeszcze
)
udowodnione, jest istot¹ fizy-
ki
(
i po trosze nauk pokrewnych
)
.
Leon Lederman
W naukach nie ma œwiêtych ksi¹g
ani du¿ych œwiêtych ksi¹¿ek.
John Brockman
Alfred Einstein za prawdê uznaje to,
co da siê sprawdziæ w doœwiadczeniu.
Edukacja
Zdrowie kobiet – zdrowie rodziny
i spo³eczeñstwa.
Zalecenia Œwiatowej Organizacji
Zdrowia i Unii Europejskiej:
• podstawowe dzia³anie medyczne
w po³o¿nictwie i ginekologii,
• podstawowe dzia³anie medyczne
pracowników ochrony zdrowia
i spo³eczeñstwa.
Bia³a sobota
30 sierpnia 2008 r.
w Instytucie Medycznym PWSZ im.
Prezydenta Stanis³awa Wojciechow-
skiego w Kaliszu cieszy³a siê bardzo
du¿¹ frekwencj¹.
Zanieczyszczenia powietrza
Badania epidemiologiczne dowo-
dz¹, ¿e wzrost zaledwie o 10 mg/m
3
w ci¹gu doby zanieczyszczeñ powie-
trza atmosferycznego pod postaci¹
py³ku zwiêksza o ok. 0,5–1,6 ogóln¹
dobow¹ liczbê zgonów.
Szkodliwe jest równie¿ zanieczysz-
czenie powietrza w pomieszczeniach
mieszkalnych, g³ównie na skutek bier-
nego palenia tytoniu, zanieczyszczeñ
wynikaj¹cych z opalania pomieszczeñ
mieszkalnych wêglem lub gazem.
Pytanie
Czy cz³owiek zawsze chce postê-
powaæ racjonalnie? Oczywiœcie – nie.
Nale¿y zachowaæ zdrowy rozs¹-
dek, precyzyjnie uruchomiæ nasz
wspania³y mózg.
Zajmowanie siê kobietami w ogóle
to zadanie bardzo trudne. S¹ ostatecz-
nie zmienne. Jeszcze trudniejsze jest
okreœlenie ich stanu zdrowia.
Zmieniamy styl ¿ycia!
Wspó³czesne nauczanie
Musi charakteryzowaæ siê dobrze
zorganizowanym programem eduka-
cyjnym, integruj¹cym specjalistyczne
kliniki i oddzia³y. Nie mo¿na bowiem
byæ omnibusem, znaæ siê na wszyst-
kim.
Wspó³czeœni nauczyciele, przede
wszystkim akademiccy, poza przeka-
zywaniem wiedzy, umiejêtnoœci po-
winni umieæ rozmawiaæ ze studenta-
mi, uczyæ ich dyskutowaæ.
Jak traktowaæ kobiety?
Z godnoœci¹.
Z powag¹.
Serdecznie.
Wyrozumiale.
Pieœciæ.
Ca³owaæ.
Szanowaæ!
Potrzeba i postêp
Potrzeba jest matk¹ wynalazków.
Lenistwo mo¿liw¹ przyczyn¹ po-
stêpu.
Zrobi³em, co mog³em, a ci, którzy
mnie krytykuj¹, niech zrobi¹ wiêcej
i lepiej.
GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA
39
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl charloteee.keep.pl
1
Ginekologiczno-Po³o¿niczy Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
Pañstwowa Wy¿sza Szko³a Zawodowa im. Prezydenta Stanis³awa Wojciechowskiego w Kaliszu
w Kairze w 1994 r. deklaracja zobo-
wi¹zuje wszystkich sygnatariuszy
(179 pañstw, w tym równie¿ Polskê)
do osi¹gniêcia trzech istotnych celów
dotycz¹cych prokreacji w ci¹gu 20 lat:
• zmniejszenia umieralnoœci matek,
niemowl¹t i dzieci,
• zapewnienia powszechnego dostêpu
do edukacji, szczególnie dziewczê-
tom,
• us³ugi w sferze ochrony zdrowia
prokreacyjnego.
Przyjêta deklaracja nie obowi¹zuje,
niestety, w praktyce, a w omawianym
zakresie postêp jest potrzebny natych-
miast.
Kobiety to indywidualnoœci. Nie-
którzy uwa¿aj¹, ¿e pod ka¿dym
wzglêdem s¹ one najwspanialsze, je-
dyne, niepowtarzalne. Nale¿y przeto
w pe³ni uszanowaæ godnoœæ cz³owie-
ka, kobiety – pacjentki. Nie mo¿na
ograniczaæ siê tylko do twórczego
myœlenia, konieczne jest równie¿
twórcze dzia³anie. Nale¿y pamiêtaæ,
¿e leczy siê cz³owieka – zbyt czêsto
lekarz s¹dzi, ¿e prowadzi terapiê raka
– nie leczy przecie¿ nowotworu, ale
kobietê. Ponosi on wiêc odpowie-
dzialnoϾ za rodzaj i efekt pomocy,
ale te¿ za odmówienie porady.
Zdrowie kobiet
Tadeusz Pisarski
1
, Magdalena Pisarska-Krawczyk
2
,
Dariusz Samulak
2
W opracowaniu tym omówiono
w skrócie zasadnicze zagadnienia
w opiece medycznej:
1. Kobieta – nasza pacjentka.
2. Pojêcie zdrowia, w tym równie¿
zdrowia w okresie prokreacyjnym.
3. Zalecenia – uchwa³y:
• Konstytucji Rzeczypospolitej Pol-
skiej,
• Unii Europejskiej.
4. Edukacja medyczna:
• podstawowe dzia³ania medyczne,
• pracowników ochrony zdrowia
i spo³eczeñstwa.
bowanie powszechne, ale na takie ¿y-
cie trzeba zapracowaæ. Uwa¿a siê, ¿e
oprócz
zachowania prozdrowotnego
,
spo¿ywania zdrowej ¿ywnoœci, ko-
nieczna jest du¿a aktywnoœæ, g³ównie
fizyczna, lecz nie zawadzi równie¿
w³aœciwe nastawienie psychiczne
i seksualnoœæ. W ocenie autorów ni-
niejszego opracowania istotna jest
równie¿ dobra organizacja pracy, wy-
si³ku, wypoczynku, odpowiednia d³u-
goœæ snu. Wskazany jest krótki odpo-
czynek ka¿dego dnia, oraz d³u¿sze
– raz b¹dŸ dwa razy w roku.
Staroœæ jest piêkna, a opinie, jakie
wyg³aszane s¹ na jej temat we wspó³-
czesnym œwiecie, czêsto wprawiaj¹
starszych ludzi w zak³opotanie i two-
rz¹ z³¹ atmosferê. Czuj¹ siê oni niekie-
dy wykluczeni ze spo³eczeñstwa.
Wci¹¿ zadaje siê pytania: kto zarobi
na nasz¹ staroœæ, kto nas utrzyma
na emeryturze? Obawy te s¹ – zda-
niem autorów – nieuzasadnione. Ka¿-
dy pracuj¹cy zgodnie z mo¿liwoœciami
zarobi sam na siebie. Wa¿ne jest samo-
poczucie, pozytywne myœlenie i pozy-
tywne dzia³anie. Piêkno nie ma wieku!
Kilka uwag o zdrowiu kobiet
O kobietach napisano wiele ksi¹¿ek
i artyku³ów. W raporcie
Zdrowie ko-
biet w wieku prokreacyjnym 15–49 lat
prof. Tomasz Niemiec z Instytutu Mat-
ki i Dziecka w Warszawie przedstawia
wiele interesuj¹cych zagadnieñ.
Zdrowie to stan dobrego samopo-
czucia w aspekcie psychicznym, spo-
³ecznym i fizycznym, a nie wy³¹cznie
brak choroby we wszystkich aspek-
tach ¿ycia.
Definicja przyjêta przez Œwiatow¹
Organizacjê Zdrowia ma obowi¹zy-
waæ we wszystkich krajach ratyfikuj¹-
cych ten dokument. Niestety, nie za-
wsze tak jest. Niep³odnoœæ ma³¿eñska
uznawana przez wiele krajów za cho-
robê spo³eczn¹ – w Polsce ni¹ nie jest.
Europejska Karta Praw Cz³owieka
Pacjent ma prawo do:
1) profilaktyki,
2) dostêpu do opieki medycznej,
3) informacji,
4) wyra¿enia zgody,
5) wolnego wyboru
6) prywatnoœci i poufnoœci,
7) poszanowania swojego czasu,
8) przestrzegania norm jakoœciowych,
9) bezpieczeñstwa,
10) innowacji,
11) unikania niepotrzebnego cierpie-
nia i bólu,
12) leczenia dostosowanego do
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Artyku³ 68 Konstytucji g³osi, ¿e:
1. Ka¿dy ma prawo do ochrony zdro-
wia.
2. Obywatelom, niezale¿nie od ich sy-
tuacji materialnej, w³adze publicz-
ne zapewniaj¹ równy dostêp
do œwiadczeñ opieki zdrowotnej fi-
nansowanej ze œrodków publicz-
nych. Warunki i zakres udzielania
œwiadczeñ okreœla ustawa.
W praktyce jednak stale trwaj¹ re-
formy, niestety, rzadko poprawiaj¹
one sytuacjê.
po-
trzeb,
13) za¿aleñ,
14) rekompensaty.
Zdrowe ¿ycie, zdrowa ¿ywnoœæ
Okreœlenia te nale¿y uznaæ za has³a,
choæ bardzo wa¿ne, jednak nieprecy-
zyjne, nie wiadomo bowiem dok³ad-
nie, co oznaczaj¹ w praktyce. Nale¿y
pamiêtaæ, ¿e wszyscy jesteœmy podob-
ni, jednak ka¿dy jest inny, ca³kowicie
odmienny. Powszechnie panuje opi-
nia, ¿e ¿ycia nie mo¿na zaplanowaæ.
Oczywiœcie – dotyczy to szczegó³ów,
jak równie¿ jego jakoœci i d³ugoœci.
Coraz wiêcej ludzi chce ¿yæ d³u-
go, zdrowo, godnie. Jest to zapotrze-
Prawa i obowi¹zki pacjenta
Doœæ czêsto spotyka siê w placów-
kach ochrony zdrowia rozmaite regu-
laminy dotycz¹ce praw i obowi¹zków
pacjenta. Nie tylko s¹ one trudno do-
stêpne, ale przewa¿nie dotycz¹ obo-
wi¹zków. Co do praw – sprawa jest
trudniejsza.
Kilka uwag o zdrowiu kobiet
Przyjêta na Miêdzynarodowej Kon-
ferencji na Rzecz Ludnoœci Rozwoju
Kobiety
Ka¿da kobieta mo¿e byæ nasz¹ pa-
cjentk¹. Kobiety s¹ podstawow¹ jed-
36
GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA
nostk¹ w rodzinie i spo³eczeñstwie
i ich rol¹ jest podtrzymywanie gatun-
ku ludzkiego.
Dlaczego zatem pomoc jest niepe³-
na?
Wiele jest zachowañ kobiet i okre-
œleñ odnosz¹cych siê do ró¿nych
sytuacji ¿yciowych, w których kobieta
podejmuje ró¿ne role: p³ód, noworo-
dek, dziecko, nastolatka, panna, ¿ona,
matka, konkubina, synowa, teœciowa,
ciê¿arna, rodz¹ca, po³o¿nica, karmi¹-
ca, babcia, feministka, lesbijka, prosty-
tutka, alkoholiczka, narkomanka. Ko-
bieta mo¿e byæ: samotna,
rozwiedziona, m¹dra, bogata, biedna,
³adna, czysta, ponêtna, zadbana.
WartoϾ kobiet w zestawieniu z ich
traktowaniem bywa skojarzeniem
zaskakuj¹cym:
• traktowanie instrumentalne,
• podstawowa jednostka w rodzinie:
¿ona, matka, tak¿e w
spo³eczeñ-
stwie,
• podtrzymywanie gatunku ludzkiego,
• rak szyjki macicy –
choroba matek
,
• rak szyjki macicy – wczesne wspó³-
¿ycie seksualne,
• kobiety mieszkaj¹ce na wsi,
• dyskryminacja polskich kobiet,
• prostytucja, handel ludzkim towarem,
• molestowanie seksualne, gwa³ty, ka-
zirodztwo,
• ni¿sze pensje, mniej stanowisk kie-
rowniczych.
Ocena kobiety jest bardzo trudna,
stosuje siê ró¿ne kryteria.
Pomocne s¹:
• wszechstronna wiedza (medyczna
i ogólna),
• umiejêtnoœæ rozmawiania, przeko-
nywania,
• pamiêæ, ¿e wszystkie s¹ równe,
a ka¿da inna,
• umiejêtnoœæ uspokojenia, informo-
wanie, ale niewywo³ywanie strachu,
• umiejêtnoœæ s³uchania, a nie przema-
wiania (widzieæ, a nie tylko ogl¹daæ),
• nale¿ny szacunek i zachowanie god-
noœci,
• umiejêtnoœæ kochania, pieszczenia,
• kontakt przez rozmowê.
Jakoœæ ¿ycia polskich kobiet
Jakoœæ ¿ycia polskich kobiet,
szczególnie mieszkaj¹cych na wsi,
jest znacznie gorsza ni¿ w innych kra-
jach, a nawet w du¿ych miastach. Po-
wszechny poziom opieki zdrowotnej
w Polsce nie gwarantuje kobietom po-
prawy tej jakoœci.
Niestety, nasze kobiety s¹ dyskry-
minowane, czêsto spotyka je molesto-
GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA
37
wanie seksualne, a nawet s¹ ofiarami
handlarzy ¿ywym towarem. Czêsty
jest
mobbing
.
Zdrowie kobiet
– tu te¿ stosuje siê
ró¿ne pojêcia:
• dobre samopoczucie wynika z do-
brego wygl¹du,
• jak ciê widz¹, tak ciê pisz¹,
• kobieta smaku –
• hormonalna terapia zastêpcza (HTZ)
(dyskusyjne!),
• antykoncepcja,
• du¿a liczba porodów, szczególnie
w m³odym wieku,
• czêsta zmiana partnerów seksual-
nych,
• z³a higiena osobista a szczególnie
¿ycia p³ciowego,
• zaka¿enia wirusem brodowczaka
HPV,
• zaka¿enie wirusem opryszczki
p³ciowej HSV2,
• dzia³anie estrogenów (szczególnie stil-
bestrolu w okresie ¿ycia p³ciowego),
• napromienianie.
• infekcje wirusowe, w tym brodaw-
czakiem (HPV),
• z³e warunki socjoekonomiczne,
• niski poziom higieny osobistej i sek-
sualnej,
• palenie tytoniu,
• wystêpowanie rodzinne,
• d³ugotrwa³a antykoncepcja hormo-
nalna (dyskusyjne).
Magda Gessler
–
malarka, z
gotowania uczyni³a
ideologiê,
• m³odzi s¹ inni ni¿ ich ojcowie i matki,
• zmiany stylu ¿ycia – zysk bez wyzy-
sku,
• wszystkie s¹ podobne, lecz ka¿da
jest inna,
• staroœæ jest piêkna.
Czynniki zagro¿enia nowotworami piersi:
• obci¹¿enia genetyczne,
• wysoki status socjoekonomiczny,
• dieta,
• wiek powy¿ej 45–50 lat,
• wczesna pierwsza miesi¹czka,
• hormonalna terapia zastêpcza (dys-
kusyjne),
• antykoncepcja hormonalna,
• poronienia, niemo¿noœæ donoszenia
ci¹¿y,
• póŸna menopauza,
• pierwsza ci¹¿a po 35. roku ¿ycia.
Profilaktyka pierwotna
Profilaktyka pierwotna to takie
dzia³ania, które pozwol¹ na eliminacjê
zidentyfikowanych czynników zwi¹za-
nych z nowotworami (kancerogeneza).
Nale¿¹ do nich:
• w³aœciwe zachowania prozdrowotne
(szeroko pojêta oœwiata),
• unikanie czynników szkodliwych:
fizycznych, chemicznych, biologicz-
nych,
• unikanie chorób przenoszonych dro-
g¹ p³ciow¹.
Edukacja zdrowotna
Edukacja zdrowotna spo³eczeñstwa
– zadanie to jest trudniejsze ni¿ pro-
wadzenie na ró¿nym poziomie adep-
tów opieki medycznej w po³o¿nictwie
i ginekologii.
Konieczne jest dobre przygotowa-
nie takiego programu, aby by³ prosty
i w pe³ni zrozumia³y, dlatego w strate-
gii tego przedsiêwziêcia nale¿y
uwzglêdniæ szerokie ujêcie przede
wszystkim dla kobiet, w tym nawet
bardzo m³odych dziewcz¹t.
Czynniki zagro¿enia nowotworami jajników:
• u kobiet, które nie rodzi³y,
• poronienia (czêste),
• stany zapalne w miednicy mniejszej,
• genetyczne – wywiad rodzinny.
Czynniki zagro¿enia nowotworami trzonu
(endometrium) macicy:
• hormonalna terapia zastêpcza (dys-
kusyjne),
• u kobiet, które nie rodzi³y,
• oty³oœæ,
• trwa³e metaboliczne zaburzenia
czynnoœci w¹troby,
• cukrzyca,
• nadciœnienie,
• wczesna pierwsza miesi¹czka,
• napromienienie miednicy,
• póŸna menopauza (po 52. roku ¿ycia).
Profilaktyka okazjonalna (prawie nieskuteczna):
• badania cytologiczno-ginekologicz-
ne w gabinetach i u kobiet hospitali-
zowanych (ró¿nego rodzaju),
• badania cytologiczno-ginekologicz-
ne u kobiet z ró¿nymi objawami ze
strony patologii narz¹dów p³cio-
wych,
• inne badania okazjonalne (akcje, za-
k³ady pracy),
• badania przesiewowe, tzw. skrynin-
gowe.
Ocena zdrowia kobiet
Ocena zdrowia kobiet to bardzo
trudne zadanie. Istnieje wiele sposo-
bów, by oceny tej dokonaæ, ale ¿aden
nie jest satysfakcjonuj¹cy:
• samoocena,
• badanie czynników negatywnych,
• niepe³nosprawnoœæ,
• uszkodzenia cia³a,
• kalectwo, œmieræ.
Nieprawdziwe opinie o kobietach (g³upie!)
D³ugie w³osy – krótki rozum
Myœlenie macic¹, myœlenie jajnikami
Praca hormonalna
Szybko zdradza
Znamy wiele innych, tak¿e bardzo
brzydkich.
Odpowiednie warunki w³aœciwego
dzia³ania w zakresie badañ profilaktycznych:
• ³atwa dostêpnoœæ, szczególnie piersi
i szyjki macicy,
• dobrze poznane, opracowane i bez-
pieczne metody dzia³ania,
• wzglêdnie dobrze poznane procesy
patologiczne, dobra znajomoϾ pro-
cesów kancerogenezy,
• bardzo z³e wskaŸniki dotychczaso-
wych wyników badañ diagnostycz-
nych.
Badania wykonywane w celu ustalenia
prawid³owego rozpoznania
W ramach dzia³añ profilaktycz-
nych jest prowadzona diagnostyka:
• ultrasonograficzna,
• kolposkopowa,
• mammograficzna,
• patomorfologiczna,
• densytometryczna,
• bakteriologiczna,
• wirusologiczna,
• genetyczna.
Czynniki zagro¿enia nowotworami
narz¹dów p³ciowych kobiet
• p³eæ,
• wiek,
• historia rodzinna,
• pierwsza ci¹¿a,
• póŸna menopauza,
• pierwsze krwawienie miesi¹czkowe,
• czynnik rasowy,
• sytuacja ekonomiczna,
• sytuacja spo³eczna,
• nadwaga, oty³oœæ,
Czynniki zagro¿enia nowotworami
szyjki macicy:
• wczesne rozpoczêcie wspó³¿ycia
p³ciowego,
• du¿a liczba partnerów seksualnych,
• du¿a liczba porodów,
Nadwaga, oty³oœæ
Uwarunkowania genetyczne:
• 60–65% dzieci oty³ych – gdy rodzi-
ce s¹ otyli,
• 50% dzieci oty³ych – gdy jedno z ro-
dziców jest oty³e,
38
GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA
Wspó³czesne po³o¿nictwo i ginekologia
Bardzo trudna i z³o¿ona dyscyplina
medyczna.
Wymaga globalnej wiedzy i umie-
jêtnoœci do odpowiedniego nauczania.
Bardzo trudne i istotne dla poprawnego
funkcjonowania ca³ej specjalizacji,
szczególnie w praktyce, informacje
wymagaj¹ od nauczycieli szczegól-
nych talentów, doœwiadczenia i cierpli-
woœci, odpornoœci i uporu. Zestawienie
tych cech jest rzadkie, zw³aszcza je¿eli
dodamy jeszcze uczciwoϾ.
• w rodzinach szczup³ych – tylko
u 9% dzieci stwierdza siê oty³oœæ.
Oty³oœæ u doros³ych wi¹¿e siê z na-
stêpuj¹cymi zagro¿eniami:
• cukrzyc¹ typu 2,
• nadciœnieniem têtniczym,
• chorob¹ niedokrwienn¹ serca,
• nowotworami z³oœliwymi u kobiet
(rak szyjki macicy, rak trzonu maci-
cy, rak jajników),
• nowotworami z³oœliwymi u mê¿czyzn
(rak prostaty, rak jelita grubego).
Poza wiedz¹ i umiejêtnoœciami
powinno ich cechowaæ odpowiednie
zachowanie, spokój, umiejêtnoœæ wy-
gospodarowania czasu dla studen-
tów – wiadomo, ¿e stale siê wszyscy
spiesz¹.
Nauka zawodu przy mistrzu to rze-
mios³o, mo¿e byæ nawet artystyczne,
bardzo ³adne i przydatne, ale bez na-
ukowej podstawy. Uczymy siê nie tylko
z ksi¹¿ek, ale i z ¿ycia. Nauczanie my-
œlenia medycznego, kszta³towanie w³a-
œciwej œwiadomoœci odbywa siê przez
w³aœciwe studiowanie. Nie mo¿na na-
uczyæ siê, posi¹œæ wiedzê na 50 lat,
a nawet na 20, ze wzglêdu na postêp,
tak¿e w po³o¿nictwie i ginekologii – za-
równo wiedzy, jak i umiejêtnoœci. No-
we odkrycia, lepsze poznanie przyczyn
i nastêpstw zjawisk patologicznych
oraz postêp biologiczny i techniczny
wymuszaj¹ ci¹g³e dokszta³canie.
Oty³oœæ kobiet w krajach
Unii Europejskiej
Ze wszystkich pañstw Unii Euro-
pejskiej Niemcy s¹ krajem o najwiêk-
szej liczbie osób oty³ych. Prawie 59%
niemieckich kobiet cierpi na nadwagê
lub wrêcz chorobliw¹ oty³oœæ – wyni-
ka z raportu Miêdzynarodowego To-
warzystwa Badañ nad Oty³oœci¹ (IA-
SO). Drugie miejsce za Niemkami
zajmuj¹ Brytyjki (58,5%). Za nimi
plasuj¹ siê Czeszki (57,6%). Polki,
z których 47,6% jest oty³ych, zajmu-
j¹ 13. miejsce.
Podstawowe dzia³ania medyczne
Równie¿ w po³o¿nictwie i gineko-
logii maj¹ znaczenie:
• dobra organizacja pomocy medycz-
nej – opieki nad kobiet¹ w zakresie
po³o¿nictwa i ginekologii,
• aktywne prowadzenie badañ profi-
laktycznych,
• rozpoznanie zdrowia b¹dŸ choroby
u kobiet,
• precyzyjne ustalenie procesu tera-
peutycznego,
• przekazanie informacji o stanie
zdrowia pacjentce lub jej rodzinie,
szczególnie po zakoñczonej hospita-
lizacji,
• pielêgnowanie (po³o¿ne, pielêgniarki),
• rehabilitacja (zajêcia prozdrowotne),
• kontrola ca³oœci dzia³ania (po opera-
cji, po leczeniu).
Poznanie prawdy (nieznanego)
Naszym obowi¹zkiem jest ukazywa-
nie koniecznoœci studiowania na przy-
sz³oœæ i to zarówno tê najbli¿sz¹, jak
i najdalsz¹.
Nadwaga, oty³oœæ
W naszym kraju w ci¹gu ostatnich
lat wyraŸnie wzros³a równie¿ liczba
ludzi oty³ych. Czêstoœæ wystêpowania
nadwagi i oty³oœci jest znaczna.
Szczególnie niepokoi fakt, ¿e dotyczy
to równie¿ m³odzie¿y.
Wzrost masy cia³a prowadzi do ogra-
niczenia czynnoœci cz³owieka, utrudnio-
ne jest funkcjonowanie, zwiêksza siê
liczba zachorowañ i œmiertelnoœæ.
Potrafiê dostrzec ogólny zarys praw-
dy, jeszcze zanim znajdê na ni¹ dowody.
Denis Diderot
Wiara w coœ, co nie mo¿e byæ,
(
jeszcze
)
udowodnione, jest istot¹ fizy-
ki
(
i po trosze nauk pokrewnych
)
.
Leon Lederman
W naukach nie ma œwiêtych ksi¹g
ani du¿ych œwiêtych ksi¹¿ek.
John Brockman
Alfred Einstein za prawdê uznaje to,
co da siê sprawdziæ w doœwiadczeniu.
Edukacja
Zdrowie kobiet – zdrowie rodziny
i spo³eczeñstwa.
Zalecenia Œwiatowej Organizacji
Zdrowia i Unii Europejskiej:
• podstawowe dzia³anie medyczne
w po³o¿nictwie i ginekologii,
• podstawowe dzia³anie medyczne
pracowników ochrony zdrowia
i spo³eczeñstwa.
Bia³a sobota
30 sierpnia 2008 r.
w Instytucie Medycznym PWSZ im.
Prezydenta Stanis³awa Wojciechow-
skiego w Kaliszu cieszy³a siê bardzo
du¿¹ frekwencj¹.
Zanieczyszczenia powietrza
Badania epidemiologiczne dowo-
dz¹, ¿e wzrost zaledwie o 10 mg/m
3
w ci¹gu doby zanieczyszczeñ powie-
trza atmosferycznego pod postaci¹
py³ku zwiêksza o ok. 0,5–1,6 ogóln¹
dobow¹ liczbê zgonów.
Szkodliwe jest równie¿ zanieczysz-
czenie powietrza w pomieszczeniach
mieszkalnych, g³ównie na skutek bier-
nego palenia tytoniu, zanieczyszczeñ
wynikaj¹cych z opalania pomieszczeñ
mieszkalnych wêglem lub gazem.
Pytanie
Czy cz³owiek zawsze chce postê-
powaæ racjonalnie? Oczywiœcie – nie.
Nale¿y zachowaæ zdrowy rozs¹-
dek, precyzyjnie uruchomiæ nasz
wspania³y mózg.
Zajmowanie siê kobietami w ogóle
to zadanie bardzo trudne. S¹ ostatecz-
nie zmienne. Jeszcze trudniejsze jest
okreœlenie ich stanu zdrowia.
Zmieniamy styl ¿ycia!
Wspó³czesne nauczanie
Musi charakteryzowaæ siê dobrze
zorganizowanym programem eduka-
cyjnym, integruj¹cym specjalistyczne
kliniki i oddzia³y. Nie mo¿na bowiem
byæ omnibusem, znaæ siê na wszyst-
kim.
Wspó³czeœni nauczyciele, przede
wszystkim akademiccy, poza przeka-
zywaniem wiedzy, umiejêtnoœci po-
winni umieæ rozmawiaæ ze studenta-
mi, uczyæ ich dyskutowaæ.
Jak traktowaæ kobiety?
Z godnoœci¹.
Z powag¹.
Serdecznie.
Wyrozumiale.
Pieœciæ.
Ca³owaæ.
Szanowaæ!
Potrzeba i postêp
Potrzeba jest matk¹ wynalazków.
Lenistwo mo¿liw¹ przyczyn¹ po-
stêpu.
Zrobi³em, co mog³em, a ci, którzy
mnie krytykuj¹, niech zrobi¹ wiêcej
i lepiej.
GINEKOLOGIA PRAKTYCZNA
39
[ Pobierz całość w formacie PDF ]